Uroczystości rozpoczęły się od Mszy Świętej w kościele pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Janiku. O znaczeniu słowa wolność, dewaluacji życia społecznego, a także patriotyzmie i męstwie bohaterów wojny polsko-bolszewickiej mówił proboszcz parafii, ksiądz Sławomir Kurpiński.
– Biało-czerwona to krew i czystość, to szlachetne ideały i poświęcone w ich obronie życie, ojczyźniany ołtarzy. Szczególne znaczenie przyjmuje właśnie w naszych stronach. Bo to tutaj schronienie znaleźli inwalidzi, którzy w różnych kolejach losu nie potrafili zbudować dla siebie domu, nie znaleźli bezpiecznego schronienia w rodzinnych stronach, więc nadano im ziemię, żeby tutaj zbudowali swoje domy, swoją małą ojczyznę. Bo to tutaj na Kolonii Inwalidzkiej właśnie ci ludzie, pokrzywdzeni w różnego rodzaju potyczkach, wypadkach wojskowych, rozpoczęli swoje tworzenie życia. To dobrze, że wisi tam biało-czerwona, że potomkowie, mieszkańcy, mogą na niej zawiesić wzrok i pomyśleć, która barwa jest bliższa mojemu sercu? Nie będę przelewał krwi za ojczyznę, bo przecież wojny, które się dzieją na świecie, jak gdyby nas nie dotykają. Nie potrzeba dzisiaj ranić, zabijać, mordować, więc może ta biała? Może będę uczciwie pracował i nawet jeśli w tego Boga nie wierzę, to tak jak Maria Konopnicka, spróbuję napisać „Rotę”, spróbuję swoim życiem służyć ojczyźnie najlepiej jak potrafię, nie walcząc z religią, ale służąc narodowi, służąc ludziom, którzy przecież są tak różni. Niech ta biało-czerwona powiewa w ważnych punktach naszego kraju, niech będzie oznaczeniem miejsc bitew i trudów naszych bohaterów. A nad grobami zdrajców przejdźmy w ciszy, niech Bóg ich osądzi – mówił podczas Mszy Świętej w kościele pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny proboszcz, ksiądz Sławomir Kurpiński.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
Następnie uczestnicy wydarzenia przemaszerowali w rytmie polskich pieśni patriotycznych pod remizę w Janiku, aby później pod monumentem upamiętniającym 17 osadników, założycieli Kolonii Inwalidzkie oddać im należną cześć. Po raz pierwszy od wielu lat poświęcenie, odwaga, a także pragnienie wolności Stanisława Bilewskiego, Antoniego Bujnowskiego, Waleriana Cebuli, Franciszka Ciszka, Wincentego Fifagrowicza, Franciszka Karkowskiego, Józefa Kozłowskiego Ludwika Krzemińskiego, Franciszka Martina, Piotra Mikity, Ignacego Mikołajczyka, Jana Misiuda, Teofila Skowrona, Stefana Starczewskiego, Wincentego Szwagierczaka, Edmunda Witakowskiego Edwarda Żebrowskiego zostało uczczone w sposób, na który na to zasłużyli.
Większość z nich zgłosiła się do wojska na ochotnika w odpowiedzi na apel marszałka Józefa Piłsudskiego „…aby czynem orężnym budzić Polskę do zmartwychwstania…”. Niektórzy brali również udział w I Wojnie Światowej.
– Pochodzili z różnych stron Polski: z Podola, z Polesia, ze Lwowa, ale również z pobliskich miejscowości: z Nietuliska, Janika, Miłkowskiej Karczmy, z Szewny, z Rzeczniowa, a także z Ostrowca. Walczyli w obronie Lwowa, na froncie litewsko-białoruskim, ukraińskim oraz w Bitwie Warszawskiej. Świadczą o tym dokumenty, zdjęcia i osobiste pamiątki zachowane w archiwach rodzinnych. W większości byli to ludzie bardzo młodzi. Daty ich urodzenia mieszczą się w przedziale 1887 – 1902. Niektórzy z nich wstąpili do wojska prosto ze szkół. Po zakończeniu wojny mieli więc niewiele ponad 20 lat, protezy zamiast nóg i rąk, lub inne poważne ograniczenia zdrowotne i perspektywę zostania rolnikami na ziemi, która jeszcze niedawno była starym lasem – przypomniała w swojej prelekcji Jadwiga Banasik, wieloletnia sołtys Kolonii Inwalidzkiej, radna Rady Miejskiej w Kunowie.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
Decyzja o przyjęciu i osiedleniu się na tej ziemi z pewnością nie była łatwa, ale z braku innej perspektywy musiała zostać zaakceptowana. Przeciągały się również sprawy przyznawania aktów nadawczych. Specjalnie powołana w tym celu komisja badała stan gospodarstwa osadniczego i decydowała czy można taki akt wydać, czy też działkę należy odebrać i nadać komuś innemu. Zagospodarowanie otrzymanych działek było bardzo trudne. Najpierw należało wykarczować pnie pozostałe po wyrębie lasu. Później zaorać ziemię, obsiać pola i zebrać pierwsze plon.
Budowa domów mieszkalnych i zabudowań gospodarczych trwała długo. Niektóre z nich wybudowane naprędce jako tymczasowe służyły przez długie lata. Do dziś zachowały się domy: Starczewskich, Ciszków, Kozłowskich, Mikołajczyków, Witakowskich i Bujnowskich. Zamieszkują w nich potomkowie osadników, bądź późniejsi nabywcy.
– Radość z wolności nie trwała długo. Przyszła II wojna światowa i 9-cio hektarowe gospodarstwa prowadzone przez inwalidów na piaszczystej ziemi musiały wyżywić nie tylko własne rodziny, ale przede wszystkim okupanta. Pomoc od mieszkańców Kolonii Inwalidzkiej otrzymywali również stacjonujący w pobliskich lasach partyzanci. Za pomoc partyzantom stracili życie Józef Kozłowski rozstrzelany przez Niemców na własnym podwórku na oczach rodziny, oraz Edmund Witakowski, którego los po zabraniu z domu przez Niemców do dzisiaj nie jest znany. Oficjalnie uznany za zmarłego na wniosek żony w 1946 r. W czasie wojny zginął również Antoni Bujnowski – przypomniała Jadwiga Banasik.
Zmiany polityczne i ustrojowe po II Wojnie Światowej były dużym ciosem dla niedawnych obrońców niepodległości. Pozbawieni rent inwalidzkich, przyznanych przed wojną, nie mogli sprostać zobowiązaniom finansowym wobec państwa (wysokie podatki, obowiązkowe dostawy żywca i płodów rolnych). Jako właściciele kilkuhektarowych gospodarstw oraz ze względu na „polityczną przeszłość” byli narażeni na represje ze strony władz. To zmuszało ich do pozbywania się części gruntów. Sprzedawali je lub przekazywali na rzecz państwa. Niszczyli też lub zakopywali dowody nadania odznaczeń i stopni wojskowych.
– Nie wszyscy z siedemnastu osadników zostali na stałe w Kolonii Inwalidzkiej. Sześciu z nich przekazało swoje ziemie rodzinie bądź oddało w dzierżawę, znajdując dla siebie miejsce w przemyśle czy leśnictwie. Jedenastu inwalidów – osadników zostało na całe życie w swojej małej „własnej ojczyźnie” – przypomina Jadwiga Banasik.
Dodaje, że w samej Kolonii Inwalidzkiej pamięć o historii powstania miejscowości powoli odchodziła w zapomnienie. Nie pamiętano o niej również przy okazji corocznych gminnych obchodów Święta Niepodległości. W 2005 r. kiedy w Radzie Sołeckiej znalazło się troje potomków inwalidów, zwrócili się z pismem do ówczesnego burmistrza, aby w programie obchodów Święta Niepodległości przypomnieć historię miejscowości oraz uhonorować imiennymi zaproszeniami na tę uroczystość potomków rodzin osadniczych. Prośbę na ten jeden raz uwzględniono.
– Przekonaliśmy się, że w zbiorowej pamięci społeczeństwa osadnicy praktycznie nie istnieją. Są zapomniani jak cichociemni. Postanowiliśmy jako mieszkańcy i członkowie lokalnej społeczności w jakiś szczególny sposób upamiętnić historię powstania naszej miejscowości. W wyniku dyskusji wybrano i zaakceptowano pomysł wybudowania obelisku będącego wyrazem hołdu dla żołnierzy – inwalidów, uczestników walk o niepodległość w latach 1918 – 1921, którzy byli pierwszymi osadnikami i założycielami miejscowości. Aby już nie było pomysłów o zmianie nazwy. W czerwcu 2007 r. powstał Komitet Budowy Obelisku, któremu miałam przyjemność przewodniczyć, a pod koniec października rzeźba była już gotowa – dodaje Jadwiga Banasik.
Uroczyste odsłonięcie monumentu połączone z gminnymi obchodami Święta Niepodległości nastąpiło 11 listopada 2007 r. Gośćmi szczególnymi byli potomkowie rodzin osadniczych, którzy mimo wieku i nie najlepszego zdrowia przyjechali na tę uroczystość z odległych miejscowości, a nawet z zagranicy.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
– Bardzo się wzruszyłam. W 2007 roku, kiedy odsłanialiśmy pomnik było także godnie. Włożyłam w to dużo pracy, dzisiaj też jestem zadowolona. Samo to, że pan Adam Cebula, po niedawnym pobycie w szpitalu znalazł siły, żeby przyjść, bo nie wyobrażał sobie, że mogłoby go zabraknąć. Gdy wyszłam za mąż zamieszkałam w domu mojego męża, wnuka Franciszka Ciszka. Dziadzio-nestor był otoczony szczególną czcią ze strony dzieci. Czuło się to, że miał posłuch, mówił krótko i rzeczowo. Wszyscy wiedzieli, że jak dziadek coś powie, to tak jest dobrze. Był bardzo stanowczy. Wszystkie jego dzieci otrzymały wykształcenie. Potrafił odnajdywać w nich talenty i dbać o to, aby je rozwijały. Na wojnie stracił obydwie nogi, chodził przy pomocy protez, podpierając się laseczką. Pokonywał w ten sposób duże odległości – wspominała Franciszka Ciszka, Jadwiga Banasik.
A Teresa Stępień, córka Franciszka Ciszka dodaje:
– Tato został inwalidą w wojnie bolszewickiej, później, pod koniec II Wojny Światowej był na froncie pod Skarżyskiem. Niemcy wynajęli go wraz z końmi. Dokąd kazali, to ich wiózł. W końcu je stracił. Ze Skarżyska szedł piechotą, bez nóg. Ludzie dawali mu nocleg. Rany były takie, że aż do kości, a brodę miał strasznie długą. Uciekłam z domu, bo nie poznałam ojca, myślałam, że to jakiś włóczęga. Odnośnie wojny w 1920 roku tata mi za wiele nie opowiadał, ja byłam dzieckiem i nie za bardzo się interesowałam. Gdy dostali działkę, to najpierw budowany był jeden dom, później drugi. Moja mama mieszkała w Zatoce koło Lwowa w Zaborze Austriackim. Znałam język niemiecki. Mama poznała tatę we Lwowie. Tato brał ślub już w protezach – wspomina Teresa Stępień.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
Dodaje, że Franciszek Ciszek był człowiekiem bardzo zasadniczym, w domu musiał panować porządek.
– Nie wolno było na ogrodzie zniszczyć gałęzi drzewa. Gdy chciałam urwać czereśni albo śliwek to przestrzegał wszystkiego. Nie wolno było naśmiecić. Był rygor w domu – podkreśla.
Wciąż żyje także syn Franciszka Ciszka – Władysław Ciszek, który ze względu na stan zdrowia nie mógł przyjechać na uroczystości.
Henryk Cebula, syn Waleriana Cebuli podkreśla, że jego tato był człowiekiem niezłomnym. Znicz pamięci zapalił dla niego Adam Cebula, starszy z synów osadnika.
– On się nie poddawał. Był poborowym w wojsku, w piechocie. Nie krył się. Zawsze z piersią do przodu. Takie modne było wówczas powiedzenie: do ostatniej kropli krwi. Dlatego, że się kulom nie kłaniał, został nimi posiekany. Nie doczekał cudu nad Wisłą, bo już był ranny. Leżał najpierw w szpitalu w Warszawie, a później w Łodzi. Pierwszy raz został ranny odłamkami rozerwanego pocisku artyleryjskiego. Obciął mu prawy bark. Wziął go sanitariusz na plecy, ale z CKM-u w czasie niesienia przez sanitariusza, sanitariuszowi obcięli palce, a ojca miał na ramieniu. Porzucił go bo sam był ranny. Z tej samej serii pocisk przeszedł przez szczękę, żołądek i nogę. Obudził się po tygodniu czasu jako jeniec na terenie szpitala rosyjskiego. Ojciec opowiadał to czasami całymi nocami. Nie zasnąłem nigd,y gdy to opowiadał – wspomina Henryk Cebula.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
Lech Łodej, burmistrz miasta i gminy Kunów podziękował, że Kolonia Inwalidzka, jako jedyna miejscowość w kraju jest tak uhonorowana. Nawoływał, aby pamiętać o historii, cieszyć się z niej, a jednocześnie dbać o pokój.
– Drodzy potomkowie Piłsudczyków, którzy otrzymali parcele, tutaj w Kolonii Inwalidzkiej, wszyscy zaproszeni goście, mieszkańcy Kolonii Inwalidzkiej, chciałbym wam podziękować, że dziś w tak pięknym dniu, w 100-lecie Bitwy Warszawskiej dane nam jest tutaj być razem i uczestniczyć w tych wydarzeniach, wspominając przeszłość. Gdyby ta bitwa była przegrana w tamtym czasie, najprawdopodobniej, takiej możliwości by nie było – mówił burmistrz.
Podkreślił też, że Kolonia Inwalidzka zmieniła i zmienia swoje oblicze, a mieszkańcom żyje się coraz lepiej. Dodał, że przez dziesięciolecia nie dbano o tę niezwykłą miejscowość w gminie Kunów.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
– Była „solą w oku komunistów” i innym osobom, które nie mogły znieść bohaterów 1920 roku. My staramy się od wielu lat zmieniać to oblicze, abyśmy mogli z dumą i honorem, radością i uśmiechem czcić te uroczystości – podsumował burmistrz.
O tym, że warto i powinniśmy dbać o lokalną historię przypominał Michał Ślusarz, prezes Stowarzyszenia Ostrowieccy Patrioci.
– Warto i musimy pamiętać o historii, która przez lata była zapomniana. Tym budujemy swoją tożsamość narodową. Jak wspomniał dziś ksiądz proboszcz, że w Boga można nie wierzyć, ale ojczyznę trzeba kochać. Można być osobą niewierzącą, ale swoją małą ojczyznę powinniśmy kochać, powinniśmy o niej pamiętać. Musimy przypominać o historii związanej z wojną polsko-bolszewicką, z żołnierzami, którzy brali udział w obronie Polski i Europy, bo byliśmy tym punktem, stanowiącym mur przed zalewem bolszewizmu. Takie uroczystości, w takich miejscowościach jak Kolonia Inwalidzka powinny się odbywać z dużym zaangażowaniem lokalnej społeczności, tym bardziej, że mamy tu potomków osadników. Kto przekaże tę wiedzę przyszłym pokoleniom, jeśli nie my – pytał Michał Ślusarz, prezes Stowarzyszenia Ostrowieccy Patrioci.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
Monika Bryła-Mazurkiewicz, prezes Centrum Krajoznawczo-Historycznego imienia profesora Mieczysława Radwana dodaje natomiast:
– Historia Kolonii Inwalidzkiej to wielka historia bardzo malutkiej miejscowości. Jej dzieje są wyjątkowe, bo wpisana w historię kraju, wojnę polsko-bolszewicka. Bitwa Warszawska jest uznawana za jedną z najważniejszych bitew świata. To jest fenomen, bo tego typu miejscowości powstawały głównie na Kresach Wschodnich – tłumaczy Monika Bryła-Mazurkiewicz.
Historię bitwy, jej znaczenie, a także późniejsze przedstawianie przez historię przypomniała Małgorzata Kowalska, wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kunowskiej, historyk, wicedyrektor Szkoły Podstawowej imienia Antoniego Hedy „Szarego” w Kunowie.
O oprawę muzyczną zadbali uczniowie z Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Janiku, a także Orkiestra Polowej Brygady Polskich Drużyn Strzeleckich. O poczęstunek – Koło Gospodyń Wiejskich w Kolonii Inwalidzkiej.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
Uroczystości przygotowane zostało z wyjątkowym rozmachem dzięki dofinansowaniu ze środków Programu Wieloletniego Niepodległa na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Koalicje dla Niepodległej”. Projekt napisałam.in. Barbara Domagała, radna Rady Miejskiej w Kunowie, a także pracownik Miejsko-Gminnej Biblioteki w Kunowie, współorganizator wydarzenia.
Uroczystości związane z 100 rocznicą Bitwy Warszawskiej zakończyły się na rynku w Kunowie. Tam odbył się koncert Strażackiej Orkiestry Dętej z Kunowa, plenerowy pokaz filmu „Bitwa Warszawska 1920” w reżyserii Jerzego Hoffmana, a także wspólnie śpiewanie pieśni patriotycznych z Zespołem „Kunowianie”.
Wartę przy pomniku wystawił Jednostka Strzelecka 2013.
Galeria foto: Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
