Święty Mikołaj urodził się najprawdopodobniej w Patras w Grecji ok. 270 r. Był jedynym dzieckiem zamożnych rodziców, którego narodziny wyprosili modlitwami. Od młodości wrażliwy był na krzywdę innych. Po śmierci rodziców bardzo chętnie dzielił się majątkiem z potrzebującymi. Na typ polu odniósł też spory sukces. Miał ułatwić zamążpójście trzem córkom zubożałego szlachcica, podrzucając im pieniądze. O tym wydarzeniu wspomina także Dante w „Boskiej komedii”. Wybrany na biskupa miasta Miry (obecnie Demre w południowej Turcji), podbił sobie serca wiernych nie tylko gorliwością pasterską, ale także troskliwością o ich potrzeby materialne.
Szymon (Symeon) Metafrasta, jeden z najbardziej znanych hagiografów bizantyjskich pisał o nim w X wieku: Dochodzące do nas starożytne legendy pokazują Mikołaja jako starca o anielskim obliczu, przepełnionym świętością i łaską Bożą, dodając jeszcze, co następuje: kto go nie spotkał, ledwie spojrzawszy na świętego, doskonalił się i stawał się lepszy, i każdy, czyja dusza była obciążona jakimś cierpieniem, przy pierwszym spojrzeniu na niego otrzymywał pocieszenie. Od niego promieniował jakowyś blask, a oblicze jego świeciło jaśniej, niż oblicze Mojżesza.
Cuda, które czynił, przysparzały mu jeszcze większej chwały. Kiedy cesarz Konstantyn I Wielki skazał trzech młodzieńców z Miry na karę śmierci za wykroczenie, nieproporcjonalne do aż tak surowego wyroku, św. Mikołaj udał się do Konstantynopola, by prosić o ich ułaskawieni. Krążyła także legenda, że swoją modlitwą uratował rybaków od niechybnego utonięcia w czasie gwałtownej burzy. Dlatego uznawany jest za patrona marynarzy i rybaków.
W czasie zarazy, jaka nawiedziła jego strony, usługiwał zarażonym z narażeniem własnego życia. Legenda głosi, że wskrzesił trzech ludzi, zamordowanych w złości przez hotelarza za to, że nie mogli mu zapłacić należności. Św. Grzegorz I Wielki, w żywocie Mikołaja pisze, że w czasie prześladowania, jakie wybuchło za cesarzy Dioklecjana i Maksymiana, Święty został uwięziony. Uwolnił go dopiero edykt mediolański w roku 313. Biskup Mikołaj uczestniczył także w pierwszym soborze powszechnym w Nicei (325), na którym potępione zostały przez biskupów błędy Ariusza (kwestionującego równość i jedność Osób Trójcy Świętej).
Św. Mikołaj zmarł 6 grudnia (stało się to między rokiem 345, a 352). Jego ciało zostało pochowane w Mirze, gdzie przetrwało do roku 1087. 9 maja 1087 roku zostało przewiezione do włoskiego miasta Bari. 29 września 1089 roku papież bł. Urban II uroczyście poświęcił jego grobowiec w bazylice wystawionej ku jego czci. Najstarsze ślady kultu św. Mikołaja napotykamy w wieku VI, kiedy to cesarz Justynian wystawił mu w Konstantynopolu jedną z najwspanialszych bazylik. Cesarz Bazyli Macedończyk (w. VII) w samym pałacu cesarskim wystawił kaplicę ku czci świętego. Do Miry udawały się liczne pielgrzymki. W Rzymie św. Mikołaj miał dwie świątynie, wystawione już w wieku IX. Papież św. Mikołaj I Wielki (858-867) ufundował ku czci swojego patrona na Lateranie osobną kaplicę. Z czasem liczba kościołów św. Mikołaja w Rzymie doszła do kilkunastu.
W całym chrześcijańskim świecie św. Mikołaj miał tak wiele świątyń, że pewien pisarz średniowieczny napisał: „Gdybym miał tysiąc ust i tysiąc języków, nie byłbym zdolny zliczyć wszystkich kościołów, wzniesionych ku jego czci”. W XIII wieku pojawił się zwyczaj rozdawania w szkołach, pod patronatem św. Mikołaja, stypendiów i zapomóg.
O popularności św. Mikołaja świadczy piękny zwyczaj przebierania się ludzi za św. Mikołaja i rozdawanie dzieciom prezentów. Podobiznę Świętego opublikowano na znaczkach pocztowych w wielu krajach. Postać św. Mikołaja uwieczniło wielu malarzy i rzeźbiarzy.
Ściany i sklepienia pokryte są malowidłami iluzjonistycznymi architektoniczno-figuralno-ornamentalne, z trzema scenami z życia św. Mikołaja.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
W Polsce kult św. Mikołaja był kiedyś bardzo popularny. Jeszcze dzisiaj pod jego wezwaniem jest aż 327 kościołów w Polsce. Po św. Janie Chrzcicielu, a przed św. Piotrem i Pawłem najpopularniejszy jest św. Mikołaj. Do najokazalszych należą kościoły w Gdańsku i w Elblągu. Ołtarzy poświęconych świętemu jest znacznie więcej, a figur i obrazów ponad tysiąc. Zaliczany był do Czternastu Orędowników, zanim jego miejsce zajął św. Antoni Padewski, św. Mikołaj był wzywany we wszystkich naglących potrzebach. Postać Świętego, mimo braku wiadomości o jego życiu, jest jedną z najbardziej barwnych w hagiografii.
W ikonografii chrześcijańskiej św. Mikołaj przedstawiany jest na dwa sposoby – w typie łacińskim i greckim. Zawsze jednak jego znakiem rozpoznawczym jest broda i pastorał Święty pokazywany jest także jako starzec. Na głowie ma infułę (rodzaj nakrycia głowy), a ciało okrywa czerwony płaszcz. Do jego atrybutów należą: anioł, anioł z mitrą, chleb, troje dzieci lub młodzieńców w cebrzyku, trzy jabłka, trzy złote kule na księdze lub w dłoni , pastorał, księga, kotwica, sakiewka z pieniędzmi, trzy sakiewki, okręt, worek prezentów.
Święty Mikołaj jest także patronem: Grecji, Rusi, Antwerpii, Berlina, Miry, Moskwy, Nowogrodu; bednarzy, cukierników, dzieci, flisaków, jeńców, kupców, marynarzy, młynarzy, notariuszy, panien, piekarzy, pielgrzymów, piwowarów, podróżnych, rybaków, sędziów, studentów, więźniów, żeglarzy.
