Przestrzeganie praw pacjenta jest obowiązkiem osób uczestniczących w udzielaniu świadczeń zdrowotnych. W polskim ustawodawstwie prawa pacjenta są zagwarantowane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.5 i ustawie o prawach pacjenta. Ustawa uwzględnia m.in. Europejską Kartę Praw Pacjenta z 2002 r. (dalej Karta), jednak nie realizuje wszystkich zawartych w niej zaleceń. Jako statut zalecanych praktyk, Karta została opracowana przez organizacje konsumentów i pacjentów skupione w Sieci Aktywności Obywatelskiej. Opiera się na założeniach Deklaracji Promocji Praw Pacjenta w Europie przyjętej przez Światową Organizację Zdrowia w 1994 r.
– Najwyższa Izba Kontroli, od momentu wprowadzenia systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, nie przeprowadziła odrębnej kontroli poświęconej szeroko pojętej problematyce przestrzegania praw pacjenta. Zagadnienia związane z ochroną tych praw były podejmowane jedynie wycinkowo, najczęściej w trakcie kontroli poświęconych wybranym obszarom systemu ochrony zdrowia. Ustalenia tych kontroli uzasadniały podjęcie przez NIK odrębnej kontroli dotyczącej ochrony i przestrzegania praw pacjenta. Przesłanką do podjęcia kontroli przez NIK była również analiza dotychczas publikowanych sprawozdań Biura Rzecznika Praw Pacjenta oraz poglądów przedstawicieli doktryny z zakresu praw pacjenta. Z informacji tych wynikało, iż szczególnie rozpowszechnionym zjawiskiem jest łamanie prawa pacjenta do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych oraz ograniczenie dostępności świadczeń. Personel medyczny nie zawsze respektuje prawo pacjenta do poszanowania jego intymności i godności oraz prawo do informacji – czytamy w Informacji o wynikach kontroli dotyczącej Przestrzegania praw pacjenta w systemie ochrony zdrowia przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli (NIK).
Kontrola obejmowała lata 2019–2023 do czasu zakończenia czynności kontrolnych, z wykorzystaniem dowodów sporządzonych przed tym okresem. Podmioty lecznicze zostały dobrane z uwzględnieniem następujących kryteriów: skargi dotyczące przestrzegania praw pacjenta wpływające do JONIK i/lub informacje medialne o możliwych problemach występujących w tym zakresie w poszczególnych regionach, wyniki wcześniejszych kontroli NIK przeprowadzonych w podmiocie leczniczym wskazujące na przypadki nieprzestrzegania praw pacjenta, podmiot publiczny, o którym mowa w art. 2 ust. 1 lub 2 ustawy o NIK (państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne lub samorządowe osoby prawne i inne samorządowe jednostki organizacyjne).
Kontrolę przeprowadzono od 6 września 2023 r. do 30 stycznia 2024 r. (podpisanie ostatniego wystąpienia pokontrolnego). W 18 wystąpieniach pokontrolnych skierowanych do kierowników skontrolowanych jednostek sformułowano ogółem 116 wniosków pokontrolnych. Adresaci wystąpień pokontrolnych, zgodnie z art. 62 ustawy o NIK, poinformowali Najwyższą Izbę Kontroli o sposobie wykorzystania uwag i wykonaniu wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. Według stanu na 18 kwietnia 2024 r. zrealizowano 59 wniosków pokontrolnych (50,9 %) oraz podjęto działania w celu realizacji kolejnych 40 wniosków (35,3 %). Kierownicy 17 jednostek nie skorzystali z prawa do zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, zgodnie z art. 54 ustawy o NIK. Zastrzeżenia do treści zawartych w wystąpieniu złożył Rzecznik Praw Pacjenta. Kolegium NIK, w odniesieniu do zastrzeżeń złożonych przez Rzecznika Praw Pacjenta, 17 z nich oddaliło a jedno uwzględniło częściowo. W kontroli uczestniczyły: Departament Zdrowia oraz pięć Delegatur NIK.
W dokumencie przygotowanym przez NIK „pojawia się” również Wielospecjalistyczny Szpital w Ostrowcu Św. m.in. w podpunkcie dotyczącym uchybień w zakresie oceny stopnia ryzyka zagrożenia odleżynami i monitorowania działań leczniczych.
– W Wielospecjalistycznym Szpitalu w Ostrowcu Świętokrzyskim działania wobec pacjentów, u których wystąpiło ryzyko powstania odleżyn i pacjentów z odleżynami nie były dokumentowane lub sposób udokumentowania tych działań był niezgodny z zasadami określonymi w obowiązującej na dzień badania procedurze P-20 Postępowanie z chorym z odleżynami, gdyż: − u wszystkich pięciu pacjentów, których akta objęto szczegółową analizą, pielęgniarka, wbrew wymogom określonym w pkt 3 procedury P-20 nie udokumentowała codziennej oceny ryzyka wystąpienia odleżyn wg skali Norton, a w przypadku jednego z pacjentów (nr ks. gł. 30830) nie udokumentowano działań terapeutycznych, którymi pacjent powinien zostać objęty (terapię odleżyn odnotowano jedynie w dniach 11 i 17 listopada 2022 r.); − w dokumentacji dwóch pacjentów nie zawarto wpisów potwierdzających fakt edukowania pacjenta/rodziny w zakresie zapobiegania odleżynom; − formularz/karta, z wykorzystaniem którego należało dokumentować podejmowane działania (ocenę ryzyka, szczegółowy opis i umiejscowienie odleżyn, działania terapeutyczne i profilaktyczne), stanowiący załącznik do ww. procedury, nie był stosowany – czytamy w informacji NIK.
Nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji medycznej
– W Wielospecjalistycznym Szpitalu w Ostrowcu Świętokrzyskim w dokumentacji medycznej 13 z 20 pacjentów, wpisów w systemie informatycznym OPTIMED potwierdzających przeprowadzenie codziennej obserwacji lekarskiej dokonywano z opóźnieniem lub nie dokonano wpisu obserwacji lekarskiej, pielęgniarskiej lub oceny ryzyka odleżyn, co było niezgodne z § 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie dokumentacji, który stanowi, że wpisu w dokumentacji dokonuje się niezwłocznie po udzieleniu świadczenia zdrowotnego, z zapewnieniem niezaprzeczalności i integralności danych (…). Badanie szczegółowe wykazało, że: dla 10 pacjentów wpisów potwierdzających przeprowadzenie codziennej obserwacji lekarskiej dokonywano z opóźnieniem (średnie opóźnienie wynosiło 64 dni, najszybciej wpisu dokonywano w kolejnym dniu, a najpóźniej – po upływie 205 dni), z tego w dokumentacji pięciu z tych pacjentów stwierdzono także braki w dokumentacji lekarskiej lub pielęgniarskie – napisano w dokumencie.
Jak wyjaśnia NIK zabezpieczeniu danych pacjentów nie sprzyjały stwierdzone przypadki przetwarzania tych danych przez osoby niewykonujące zawodów medycznych, które nie posiadały stosownego upoważnienia administratora danych osobowych, dostosowanego do zakresu obowiązków i rodzaju pracy, którą wykonują, a także brakowanie dokumentacji bez stosowania odpowiednich procedur zabezpieczających
– W latach 2019–2022 (do października), Wielospecjalistyczny Szpital w Ostrowcu Świętokrzyskim przekazywał do brakowania niearchiwalną dokumentację medyczną pacjentów podmiotowi gospodarczemu, który nie dawał gwarancji, że zniszczy ją w sposób uniemożliwiający identyfikację pacjenta, którego dotyczyła, tj. zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta. W szczególności nie została z tym przedsiębiorcą zawarta żadna umowa, która nakładałaby na niego obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa tych danych ani nie zawarto z nim umowy powierzenia przetwarzania danych osobowych. W konsekwencji, według protokołów pobrania, w latach 2019–2022 szpital przekazał do brakowania 157 m bieżących dokumentacji (tj. 1437 tomów) przedsiębiorcy, który w ocenie NIK nie dawał rękojmi zapewnienia bezpieczeństwa ani zniszczenia dokumentacji medycznej w sposób uniemożliwiający identyfikację pacjenta. W okresie objętym kontrolą nie podpisano żadnej umowy na odbiór i niszczenie tej dokumentacji, a umowę powierzenia przetwarzania danych osobowych podpisano dopiero w trakcie kontroli NIK – czytamy.
Infrastruktura techniczna niesprzyjająca realizacji prawa do intymności i godności
Także i w tym przypadku pojawia się wzmianka o szpitalu w Ostrowcu Św.
W Wielospecjalistycznym Szpitalu w Ostrowcu Świętokrzyskim w nowym budynku SOR od 2020 r. stosowano monitoring wizyjny z zapisem w: sali opatrunkowej, trzech izolatkach, dwóch salach obserwacyjnych, obszarze przyjęć i segregacji, sali dla osób nietrzeźwych, rejestracji oraz podjeździe dla karetek w sposób nieuprawniony. Stosując monitoring w pomieszczeniach udzielania świadczeń zdrowotnych, naruszono prawo pacjenta do poszanowania jego intymności i godności. Ponadto sposób obserwacji tych pomieszczeń (który od 6 września 2023 r. powinien uwzględniać konieczność poszanowania intymności i godności pacjenta, w tym przekazywanie obrazu z monitoringu w sposób uniemożliwiający ukazywanie intymnych czynności fizjologicznych) nie został określony w regulaminie organizacyjnym, co było niezgodne z art. 23a ustawy o działalności leczniczej.
– Podgląd obrazu z kamery umieszczonej na korytarzu Zakładu Opiekuńczo Leczniczego był wyświetlany na prywatnym telefonie kierownika tego Oddziału, co nie gwarantowało poufności danych. Regulamin monitoringu wizyjnego nie przewidywał stosowania telefonów do podglądu obrazu z kamer. W Szpitalu nierzetelnie sporządzono Regulamin monitoringu wizyjnego, gdyż podano w nim dane niezgodne ze stanem faktycznym ustalonym na dzień 8 i 14 listopada 2023 r. I tak, w powyższym regulaminie podano, że:
− na korytarzach Szpitala stosowany jest monitoring wizyjny za pomocą czternastu kamer, gdy tymczasem do podglądu oraz zapisu obrazu z tych ogólnodostępnych miejsc wykorzystywano szesnaście kamer;
− w skład systemu monitoringu wizyjnego wchodzą dwa urządzenia rejestrujące (zapisujące obraz), podczas gdy obraz z monitoringu Szpitala rejestrowany był za pomocą sześciu urządzeń;
− rejestratory znajdują się w zamykanym pomieszczeniu, do którego dostęp posiadają upoważnieni pracownicy, gdy tymczasem tylko trzy z sześciu rejestratorów umieszczone były w takim pomieszczeniu, a pozostałe trzy ulokowano w niezamykanych pomieszczeniach dostępnych również dla nieupoważnionych pracowników – czytamy w dokumencie NIK-u, do którego dołączony załącznik – wykaz ocen kontrolowanych jednostek. Zgodnie z nim ocena ostrowieckiego szpitala była negatywna. Wskazano na: nie w pełni respektowane prawa pacjenta do poszanowania intymności i godności oraz do ochrony danych osobowych m.in w zakresie stosowania monitoringu w pomieszczeniach SOR, w których udzielane były świadczenia zdrowotne, do podglądu obrazu z kamery umieszczonej na korytarzu Zakładu Opiekuńczo Leczniczego wykorzystywano prywatny, niezabezpieczony telefon.
Do tematu wrócimy.
