– Burak cukrowy to warzywo niedocenione. Skoro gospodynie wypiekają takie placki, dlaczego miałoby go zabraknąć na stole? Robi się placki marchewkowe, dyniowe, myślę, że i na te z buraka cukrowego powinno być u nas miejsce – mówiła podczas zwiedzania Izby Pamięci Cukrownictwa, Małgorzata Opioła, która pamięta jeszcze smak placka z buraków z rodzinnego domu.
– U nas ten placek był taki bardziej gnieciuchowaty. Może dlatego, że brało się bardzo dużo gotowanego buraka i na wierzchu mama zawsze robiła taką posypkę z cukru. Ona się tak ładnie rozpuszczała w pieczeniu i powstawała wówczas taka słodka skorupka. Dziś już niestety nie piekę tego placka, a to z tego względu, że zawsze mam problem ze zdobyciem buraka cukrowego. W marketach ciężko go kupić. Być może wkrótce pokuszę się na zakup nasionek i wyhoduję swoje własne buraki – wyjaśnia Małgorzata Opioła.
Dziś w Ostrowcu Świętokrzyskim trudno zdobyć buraka cukrowego. Ma na to olbrzymi wpływ brak cukrowni, która niegdyś napędzała gospodarkę i przemysł naszego miasta. Warto jednak przypominać czasy, gdy życie koncentrowało się wokół cukrowni w Częstocicach. Na pielęgnowaniu tej pamięci zależy m.in. Waldemarowi Broćkowi, kustoszowi Izby Pamięci Cukrownictwa w Częstocicach.
– Październik to jest czas, gdy trwa kampania buraczana, czuć już tę atmosferę. Samochody, furmanki zjeżdżały wówczas do cukrowni z burakami cukrowymi. Pachniało. Ten charakterystyczny zapach towarzyszył tym wszystkim buraczanym kampaniom. Tu, w Częstocicach, ta tradycja pieczenia właśnie różnych ciast, placków z buraka cukrowego, była bardzo żywa. Sam, jako małe dziecko chodziłem na ulice Łączną do cioci na burocarze – wspomina Waldemar Brociek.
Z jednej strony zależało mu na tym, aby przez Dzień Buraka Cukrowego promować Izbę Pamięci Cukrownictwa. Z drugiej strony chciał spopularyzować buraka cukrowego, który ma szereg zastosowań.
– To jest surowiec do wielu różnych potraw. Nie tylko wypieków, ale także sałatek, placków, można z niego robić marmolady, syropy, który też stosuje się do leczenia np. kaszlu. Można robić także alkohol, podobnie jak z ziemniaków – dodaje Waldemar Brociek.
Z okazji Dnia Buraka Cukrowego wydana została także specjalna broszura, w której znalazło się 50 przepisów z burakiem cukrowym w roli głównej. Są w niej i pomysły na: burocorz po świętokrzysku, ale i ciasto drożdżowe z burakiem cukrowym ze świętokrzyskiego, lubelski buraczak, prześniak, keks z burakiem cukrowym i kardamonem, clafoutis rumowe z burakami cukrowymi, kozienckie bułeczki z buraków cukrowych, sójki z Puszczy Kozienickiej, fafernuchy, perunalaatikko, powidła, marmolady i syropy.
– Porozumiałem się z Kołem Gospodyń Wiejskich w Jedrzejowie. Panie upiekły nam różne potrawy z buraków. Przyjechały do nas w strojach ludowych. Wsparła mnie także rodzina: żona, siostra, przyjaciele, którzy upiekli też placki. Do południa odwiedziła nas silna grupa z PTTK, której tak posmakowały placki, że większość potrwa zniknęła. Liczymy na to, żeby ta tradycja pieczenia, czy przygotowywania innych potraw z buraka cukrowego, była wciąż kultywowana – wyjaśnia Waldemar Brociek.
Gospodynie z Jędrzejowa stanęły na wysokości zadania i przygotowały mnóstwo smakołyków.
– Na naszym stole występują wszystkie specjały tylko z buraka cukrowego: buraczak z orzechami, placek z buraków, babka buraczana. papaje, ciasto z buraków, smażone placki, w sałatce warzywnej też jest trochę buraka. Chyle tu czoła przed organizatorami, bo to dzięki nim udało się nam odtworzyć te przepisy. Dziękujemy też za zaproszenie na to wydarzenie.
Dodaje także, że burocarze kojarzą się z dawnym czasami na wsi. Wówczas to burocarze były ciastami deserowymi. A przepis na takie ciasto najtrudniejszy nie jest.
– Buraki się albo najpierw gotuje, a potem ściera na tarce dodając mąkę i jajka, albo ściera się go na surowo i miesza z mąką i cukrem. Dziś burak cukrowy, to warzywo trochę zapomniane. Cieszę się, że są takie miejsca, jak Izba Pamięci Cukrownictwa, które przypominają tę tradycje i może przekonają też do niej młodych, którzy dość sceptycznie patrzą na wyroby z buraka cukrowego, może też ze względu na to, że ma charakterystyczny smak i zapach – Barbara Pronobis z Koła Gospodyń Wiejskich z Jedrzejowa.
Waldemar Brociek przypomina natomiast, że burak cukrowy był wykorzystywany od dawna, a w okresie nowożytnym występował jako ćwikła burgundzka. Najpierw uprawiano go na wybrzeżach Morza Śródziemnego, później ta uprawa pojawiła się we Francji, Belgii, dotarła do Niemiec. Wykorzystywany był głównie jako pasza dla zwierząt, ale także do produkcji potraw w gospodarstwach.
– Wykorzystywanie buraka cukrowego do produkcji cukru, to jest dopiero początek wieku XIX. Burak cukrowy bardzo zmienił oblicze Polski i Europy. To była uprawa, która wymagała stałości, sporych areałów. To była także jedyna uprawa, kora wymagała kontraktacji. Cukrownia, żeby się zabezpieczyć, zawierała umowy z plantatorami, gdzie ustalano odpowiednie warunki. Plantatorzy otrzymywali nasiona, a także często pożyczki, w zależności od swoich możliwości. Chodziło także o to, żeby mechanizować pracę. A ta była bardzo uciążliwa. Trzeba było siać buraki, następnie je wyselekcjonować, bo to były nasiona wielokiełkowe, później – pielić i to od czterech do sześciu razy, od kwietnia, kiedy siano buraki do października gdy je zbierano. Trzeba było je okopywać. To były prace ręczne, często w pochylonej pozycji – przypomina Waldemar Brociek.
Dodaje także, że w Danii, niedaleko miejscowości Maribo, a konkretnie Sakskoebing na Lollandii stoi pomnik polskich buraczarek.
– Przybywały tam Polki głównie z Galicji, jechały koleją z Oświęcimia do Wismaru i stamtąd już na Lollandię. Pracowały od kwietnia, aż do zbiorów. W grudniu wracały do siebie. W 1940 roku tym Polkom zbudowano pomnik na rynku. Upamiętnia ich prace, ale kobiety, które tam pracowały nie raz też zawierały małżeństwa z Duńczykami. Dziś jest w tej miejscowości Izba Polska, która pokazuje całą historię – zdradza ciekawostkę Waldemar Brociek.
Sobotnie wydarzenie cieszyło się olbrzymim zainteresowaniem wśród mieszkańców Ostrowca Świętokrzyskiego. Był to także czas na wspomnienia.
– Gdy tylko możemy, uczestniczymy w tego typu wydarzeniach. Warto jest wiedzieć, co dzieje się w naszym mieście. Może już nie będzie okazji tego zobaczyć. Dowiedzieliśmy się już sporo. Nigdzie nie mówi się dziś tak dużo o cukrownictwie, nie widzi się tych przyrządów. A tutaj są takie archiwalne książki, czy dokumenty, które sfotografowałam. Poza tym, podczas takich spotkań, jak dzisiaj można porozmawiać ze znajomymi, czy poznać nowe, ciekawe osoby – podsumowuje Małgorzata Opioła.
Podczas sobotniego Dnia Buraka Cukrowego można było także wygrać mnóstwo ciekawych upominków, od cukru, po samego buraka cukrowego.
Przypominamy, że Izbę Pamięci Cukrownictwa można zwiedzać od wtorku do piątku w godzinach od 9.00 do 15.00. Wstęp wolny.
Galeria fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
