FAKTY

Gdy gaśnie pamięć ludzka, dalej mówią kamienie! Dziś uroczystość Wszystkich Świętych! [FOTO]

Uroczystość Wszystkich Świętych i Zaduszki, to czas zadumy i refleksji nad przemijaniem, kruchością ludzkiego życia, nieuchronnością śmierci. Dla chrześcijan to dzień, w którym w sposób szczególny wspomina się osoby, które odeszły do wieczności, dzień, w którym odwiedza się cmentarze i znajdujące się tam groby bliskich. – Cmentarze ostrowieckie mają wielką wartość historyczną. Są doskonałym źródłem wiedzy o mieście, zapisem jego dziejów. Spotyka się tu ślady przeszłości kilku pokoleń – mówi Monika Bryła-Mazurkiewicz, prezes Centrum Krajoznawczo-Historycznego imienia profesora Mieczysława Radwana w Ostrowcu Św.

Autor:

Marzena Gołębiowska

dnia

1 listopada, 2023

Jeden z nagrobków na Cmentarzu we Wszechświętych w powiecie opatowskim fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

– Cmentarze to wyjątkowe miejsca w naszej tradycji i kulturze. To miejsca, które od zawsze łączą i dzielą dwa światy: świat żywych i umarłych, strefę świecką i religijną, profanum i sacrum; stąd mówimy o mieście żywych i zmarłych, rozgraniczonym ogrodzeniem i bramą – metaforą przejścia do innego świata. Cmentarze, to w końcu miejsca pamięci i modlitwy za zmarłych, ale także miejsca, w których zapisana jest nasza historia, i to zarówno własna, rodzinna, jak i lokalna, regionalna i polska – mówi Monika Bryła-Mazurkiewicz, prezes Centrum Krajoznawczo-Historycznego imienia profesora Mieczysława Radwana w Ostrowcu Świętokrzyskim, która od wielu już lat organizuje spacery po nekropoliach, znajdujących się na terenie Ziemi Świętokrzyskiej. To nie tylko „skarbnice” wiedzy o ludziach, którzy tworzyli historię naszych wsi, miast i miasteczek, ale także swoiste galerie z misternymi rzeźbami, ozdobami, a często również unikatowymi epitafiami.

Prezes centrum przypomina od średniowiecza do XVIII w. chrześcijanie byli chowani na cmentarzach kościelnych, a znamienite osoby (duchowni, kolatorzy) w kryptach kościelnych.

Monika Bryła-Mazurkiewicz, prezes Centrum Krajoznawczo-Historycznego imienia prof. Mieczysława Radwana podczas spaceru na szewieńskim cmentarzu
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

– Za miastem grzebano ofiary epidemii, samobójców, włóczęgów, skazańców. Powszechny był lęk przed tak zwanym „psim pochówkiem”. Zwłoki starano się chować jak najbliżej kościoła. Z reguły grzebano je płytko, pod powierzchnią ziemi. Stąd też co jakiś czas zbielałe szczątki ludzkich szkieletów wybierano i umieszczano na ogół w dołach, które zalewano wapnem i gliną – wyjaśnia Monika Bryła-Mazurkiewicz.

Dzisiejszy Ostrowiec Św. aż do początków XX w. leżał w obrębie trzech parafii: św. Michała Archanioła, Świętego Mikołaja w Szewnie i Świętego Stanisława BM w Denkowie. Przy tych kościołach parafialnych funkcjonowały cmentarze kościelne. Najstarszym z nich był cmentarz szewieński, XIII-wieczny. Cmentarze kościelne: ostrowiecki i denkowski powstały wraz z erygowaniem parafii, w XVII w. Ani na cmentarzu kościelnym w Szewnie ani przy kościele Świętego Michała nie dotrwały do naszych czasów dawne nagrobki. Zachował się natomiast jeden pomnik na cmentarzu kościelnym w Denkowie, Magdaleny z Wysockich Rogójskiej zmarłej w 1831 r. Przepełnione cmentarze kościelne nierzadko stawały się ogniskiem epidemii, a w miastach dodatkowo uniemożliwiały rozwój przestrzenny. Od schyłku XVIII w. wprowadzano przepisy zabraniające pochówków przy kościołach. Cmentarze były odtąd lokowane na specjalnych obszarach, poza obrębem miejscowości lub na jej krańcach.

–W 1798 r. został założony cmentarz grzebalny w Szewnie. W tym samym roku na gruntach hrabiego Jacka Małachowskiego urządzono cmentarz w Denkowie. Pod koniec XVIII w. powstał cmentarz w Ostrowcu Świętokrzyskim, obecnie obok ul. Denkowskiej. Ulokowano go na wzniesieniu górującym nad miastem, ok. 500 metrów na północny-wschód od kościoła, przy drodze prowadzącej do Denkowa. Wszystkie te cmentarze grzebalne szybko zapełniły się pochówkami i były potem kilka razy powiększane. Choć od początku miały charakter wyznaniowy, rzymskokatolicki, chowano na nich także chrześcijan innych wyznań, w tym prawosławnych i protestantów. Żydzi, którzy do II Wojny Światowej stanowili dużą część mieszkańców Ostrowca Świętokrzyskiego mieli oczywiście swój cmentarz (kirkut) – wyjaśnia Monika Bryła-Mazurkiewicz.

Grób Dzieci Utraconych na ostrowieckim cmentarzu fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

W latach 30. XX w. w Denkowie został urządzony cmentarz dla tamtejszej nowo powstałej parafii polskokatolickiej. Pochowano na nim ok. 20 zmarłych, w tym Józefa Zdybiowskiego, inicjatora i założyciela w Denkowie kościoła polskokatolickiego. W latach 70. w związku z budową Nowego Zakładu Metalurgicznego cmentarz ten został zlikwidowany. Większość spoczywających tam zmarłych ekshumowano i pochowano na cmentarzu rzymskokatolickim w Denkowie. W dawnym miejscu pozostało jednak kilka pochówków.

W latach 60. w północno-zachodniej części Ostrowca Św., przy ul. Długiej został założony cmentarz komunalny, który obecnie jest największą miejską nekropolią.

Jeden z pomników na cmentarzu w Szewnie
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

– Cmentarze ostrowieckie mają wielką wartość historyczną. Są doskonałym źródłem wiedzy o mieście, zapisem jego dziejów. Spotyka się tu ślady przeszłości kilku pokoleń ostrowczan, a także mieszkańców oddzielnych niegdyś miejscowości, które zostały włączone w XX w. do Ostrowca Św., jak również mieszkańców innych zakątków kraju, którzy z naszym miastem na stałe związali swoje życie i takich, którzy osiedli w nim na krótko, przebywając tu ze względów rodzinnych lub zawodowych – wyjaśnia Monika Bryła-Mazurkiewicz.

Tłumaczy, że głównym źródłem wiedzy o zmarłych są inskrypcje. Pomimo skrótowej treści mówią wiele o tych, którzy odeszli. Zawierają imię i nazwisko zmarłej osoby, datę jej urodzenia i śmierci lub określenie wieku, czasami miejscowość, z której pochodziła i gdzie zmarła, nierzadko stan cywilny. Informują o pochodzeniu społecznym, podają rodzaj śmierci, zawód, wykształcenie, tytuł i piastowane stanowiska, udział w ważnych wydarzeniach, zaangażowanie w prace społeczne, przymioty, zwroty do Boga, fragmenty poezji lub pełne żalu słowa ułożone przez bliskich. Z inskrypcji nagrobnych możemy także odczytać fundatorów pomników.

Wielką wartość historyczną mają umieszczane na pomnikach rozmaite symbole związane ze zmarłymi oraz ich wizerunki (fotografie, medaliony).

– Urządzane od schyłku XVIII w. cmentarze grzebalne oprócz tego, że były i są obrazem życia lokalnej społeczności, panteonem ludzi związanych z miejscowością, to szybko stały się także swoistymi galeriami sztuki na wolnym powietrzu. Zgodnie z przepisami, dzielono je na kwatery, wytyczano w ich obrębie aleje, w tym aleję główną, która w sposób symboliczny wyznaczała ostatnią drogę zmarłego do miejsca wiecznego spoczynku, obsadzano drzewami i krzewami. Wprowadzono pojęcie grobów stałych z nagrobkami i czasowych mogił ziemnych – tłumaczy prezes Centrum.

Dodaje, że najpopularniejszą formą pochówków były mogiły. Miały one formę nasypów ziemnych z krzyżami. Jako, że były nietrwałe, pojawiły się trwalsze płyty nagrobne, początkowo poziome, potem pionowe z inskrypcjami lub płaskorzeźbionymi dekoracjami, w końcu pomniki w formach rozbudowanych. Najbogatsi stawiali dla siebie i swoich bliskich grobowce rodzinne i mauzolea rodowe – kaplice, takie jak kaplica Kotkowskich w Denkowie czy Pietrzykowskich w Ostrowcu Św.

Spacer krajoznawczo-historyczny po Denkowie
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

Nagrobki były robione z różnych materiałów– wszystko zależało od zasobności rodziny zmarłego. Szybko stały się odbiciem pozycji społecznej i aspiracji ludzi inicjujących ich budowę dla siebie i swoich bliskich.

Początkowo do budowy nagrobków używano tradycyjnych materiałów takich jak piaskowce, z których słynie ziemia świętokrzyska. Wśród zamożnych popularny był granit i marmur. Pomniki stawiano także z cegły i pokrywano tynkiem. W drugiej połowie XX w. szlachetne kamienie zostały wyparte przez nietrwałe lastryko. W ostatnich latach dominują pomniki z granitu.

Grób rodziny Saskich na cmentarzu przy ulicy Denkowskiej w Ostrowcu Św.
fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

– Jako, że Ostrowiec Św. i okolice słyną z tradycji hutniczych i ceramicznych, specyfiką naszych cmentarzy są stare nagrobki z elementami żeliwnymi i porcelanowymi inskrypcjami. Większość pomników powstało w miejscowych zakładach, ale są też takie, które zostały wykonane w znanych z kunsztu kamieniarskiego warsztatach: kunowskich, radomskich, a nawet warszawskich. Swoim wyglądem i formą odzwierciedlają one kierunki panujące w sztuce, w architekturze – wyjaśnia Monika Bryła-Mazurkiewicz.

Nagrobki zdobi mnóstwo symboli. Przypominają one żyjącym o znikomości, kruchości życia doczesnego, nieuchronności śmierci, ale także niosą nadzieję na życie wieczne. Najpopularniejszym symbolem jest krzyż, który oznacza męczeństwo Chrystusa, jak również nadzieję na odkupienie grzechów i zmartwychwstanie. Często spotykane na nagrobkach trupie czaszki, piszczele, klepsydry to symbole nieubłagalnego czasu. Złamane kolumny wskazują na kruchość życia; znajdują się na grobach osób zmarłych młodo. Obelisk symbolizuje nieśmiertelność zasług, pojawia się na pomnikach osób zasłużonych. Kotwica oznacza dotarcie do ostatniej przystani, z rozerwanym łańcuchem symbolizuje kres życia.

Odwrócona latarnia lub pochodnia oznacza śmierć lub przejście duszy do następnego życia. Drzewo to symbol wieczności, odradzającego się życia, bluszcz – nieśmiertelności lub regeneracji, a liść palmy – męczeństwa.

Największą uwagę przykuwają na cmentarzach nagrobki figuralne. Ich centralne części stanowią rzeźby przedstawiające: anioły (Anioły Śmierci, Ciszy, Smutku), żałobnice – płaczki personifikujące żałobę, Matkę Bożą najczęściej Różańcową i Niepokalaną, Chrystusa przybierającego formę upadającego pod krzyżem, Zmartwychwstałego, modlącego się w Ogrójcu.

– Nagrobki, zwłaszcza te pochodzące z XIX w. i I poł. XX w., wiele mówią o osobach zmarłych, jednocześnie zwracają uwagę użytym materiałem i formą. Są manifestacją pozycji zmarłego, świadectwem jego życia. Dla nas współczesnych stanowią wspaniałą formę przekazu o minionych czasach i osobach, których już z nami nie ma, bo jak pięknie powiedział ks. kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia „Gdy gaśnie pamięć ludzka, dalej mówią kamienie” – podsumowuje Monika Bryła-Mazurkiewicz.

Galeria fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -105

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -104

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -101

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -100

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -150

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -149

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -148

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -147

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -146

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -145

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -144

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -143

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -142

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -138

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -137

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -136

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -135

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -132

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -131

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -106

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -109

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -112

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -113

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -114

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -115

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -116

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -117

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -118

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -120

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -121

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -122

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -124

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -125

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -129

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -131

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -132

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -135

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -136

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -137

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -138

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -142

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -143

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -144

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -145

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -146

NaOSTRO Spacer Cm ul Denkowska -147

NaOSTROinfo Cmentarz Szewna renowacja grobów-100

Fot. Marzena Gołębiowska/naOSTRO.info

NaOSTROinfo Cmentarz Szewna renowacja grobów-104

Fot. Marzena Gołębiowska/naOSTRO.info

NaOSTROinfo Cmentarz Szewna renowacja grobów-102

Fot. Marzena Gołębiowska/naOSTRO.info

NaOSTROinfo Cmentarz Szewna renowacja grobów-101

NaOSTRO-Spacer-cm-Szewna-32-1

NaOSTRO Spacer cm Szewna-50

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-64

fot. Marzena Gołębiowska/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-49

NaOSTRO Spacer cm Szewna-25

NaOSTRO Spacer cm Szewna-24

fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-14

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-50

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-49

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-25

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-24

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-15

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-14

NaOSTRO Spacer cm Szewna-71

NaOSTRO Spacer cm Szewna-70

Jeden z pomników na cmentarzu w Szewnie fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-69

fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-68

NaOSTRO Spacer cm Szewna-67

NaOSTRO Spacer cm Szewna-66

NaOSTRO Spacer cm Szewna-65

fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-63

NaOSTRO Spacer cm Szewna-62

NaOSTRO Spacer cm Szewna-61

NaOSTRO Spacer cm Szewna-60

NaOSTRO Spacer cm Szewna-59

Marzena Gołębiowska/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-58

NaOSTRO Spacer cm Szewna-57

fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-56

NaOSTRO Spacer cm Szewna-55

NaOSTRO Spacer cm Szewna-54

NaOSTRO Spacer cm Szewna-44

NaOSTRO Spacer cm Szewna-45

NaOSTRO Spacer cm Szewna-46

NaOSTRO Spacer cm Szewna-47

NaOSTRO Spacer cm Szewna-48

NaOSTRO Spacer cm Szewna-49

NaOSTRO Spacer cm Szewna-50

NaOSTRO Spacer cm Szewna-51

NaOSTRO Spacer cm Szewna-52

NaOSTRO Spacer cm Szewna-53

NaOSTRO Spacer cm Szewna-43

NaOSTRO Spacer cm Szewna-42

NaOSTRO Spacer cm Szewna-41

NaOSTRO Spacer cm Szewna-40

NaOSTRO Spacer cm Szewna-38

NaOSTRO Spacer cm Szewna-37

NaOSTRO Spacer cm Szewna-36

NaOSTRO Spacer cm Szewna-35

NaOSTRO Spacer cm Szewna-34

NaOSTRO Spacer cm Szewna-32

fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-31

NaOSTRO Spacer cm Szewna-30

fot. Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info

NaOSTRO Spacer cm Szewna-29

NaOSTRO Spacer cm Szewna-27

NaOSTRO Spacer cm Szewna-26

NaOSTRO Spacer cm Szewna-25

NaOSTRO Spacer cm Szewna-24

NaOSTRO Spacer cm Szewna-14

NaOSTRO Spacer cm Szewna-15

NaOSTRO Spacer cm Szewna-18

NaOSTRO Spacer cm Szewna-21

NaOSTRO Spacer cm Szewna-23

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-12

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-8

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-9

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-6

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-5

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-3

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-7

NaOSTRO Spacer cm Szewna okładka-17

W tym artykule:Centrum Krajoznawczo-Historyczne imienia profesora Mieczysława Radwana w Ostrowcu Św., cmentarz, cmentarze, fakty, historia zapisana w cmentarzach, Monika Bryła-Mazurkiewcz, wszystkich świetych, zaduszki

Zobacz kolejne:

W gminie Bałtów pamiętali o lokalnych bohaterach!

Nie przegap:

Świętokrzyskie: Mężczyzna zabarykadował się w mieszkaniu i odkręcił butlę gazową – policjanci w ostatniej chwili zapobiegli tragedii!

Dołącz do dyskusji

Zostaw komentarz

Reklama