Niedawno pracownicy Regionalnego Centrum Naukowo-Technologicznego z Podzamcza zapraszali mieszkańców na darmowe badania poziomu witaminy D w organizmie oraz cholesterolu. Czy to jednorazowa akcja, czy też element jakiegoś większego projektu?
Krzysztof Ołownia: Badania tego typu RCNT prowadzi od lat, na podstawie ich wyników powstają m.in. opracowania naukowe opisujące parametry zdrowotne populacji województwa świętokrzyskiego. Przykładowo projekt „Ocena stężenia witaminy D we krwi wśród mieszkańców z województwa świętokrzyskiego” trwa już od 2018 roku. Początkowo próbki pobierane były w Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, potem w Punkcie Pobrań w RCNT w Podzamczu, obecnie także w trakcie akcji wyjazdowych, w różnych miejscowościach regionu, np. we Włoszczowie, Busku Zdroju czy gminach Bałtów i Kunów. Z kolei projekt „Określenie profilu lipidowego wśród mieszkańców województwa świętokrzyskiego” też został rozpoczęty w 2018 roku, pod koniec 2019 roku został przerwany ze względu na pandemię, a wznowiony w listopadzie 2022. Próbki pobierane są w Punkcie Pobrań w RCNT w Podzamczu, oraz w trakcie akcji wyjazdowych.
Dlaczego badania tego typu są ważne, jaką wiedzę uzyskuje dzięki nim RCNT i jaki to zysk dla pacjentów?
W obu przypadkach negatywne wyniki mogą być dla badanego sygnałem alarmowym, że w jego organizmie dzieje się coś niedobrego i zachęcić go do dalszej diagnostyki, leczenia i zmiany trybu życia, przejście na odpowiednią dietę.
Krzysztof Ołownia: Witamina D jest nazywana witaminą słońca. Jej niewłaściwy poziom w organizmie występuje najczęściej w okresie jesienno-zimowym, gdy dzień jest krótki, a nasłonecznienie najmniejsze. Niedobór witaminy D może prowadzić m.in. do krzywicy, osteoporozy i zwiększonej podatności kości na złamania. Stwarza on również ryzyko osłabienia mięśni szkieletowych, cukrzycy, przewlekłej niewydolności nerek oraz sprzyja rozwojowi nowotworów czy chorób układu krążenia. Niski poziom witaminy D, to także gorsze samopoczucie, większa podatność na infekcje czy choroby autoimmunologiczne.
Z kolei wskaźniki profilu lipidowego, czyli poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, HDL oraz trójglicerydów, pomagają ocenić ryzyko zawału serca, udaru spowodowanego miażdżycą tętnic i innych chorób. Są szczególnie zalecane dla osób, które mają nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, zmagają się z otyłością, nie są aktywne fizycznie, palą tytoń, są w podeszłym wieku. Dla pacjentów wyniki takich darmowych badań są wskazówką co do dalszego postępowania w celu zachowania zdrowia, dla władz regionu, samorządów mogą być sygnałem do podjęcia konkretnych działań związanych np. z systemem zdrowia publicznego.
Jakie wnioski płyną z dotychczasowych badań?
Krzystof Ołownia: W projekcie dotyczącym poziomu witaminy D do końca 2023 roku przebadano ponad 8500 osób. Z naszych analiz wynika na przykład, że przed pandemią, czyli przed 2020 rokiem, niedobór witaminy D u badanych był znacznie częstszy (średnia 58 procent badanych) niż po pandemii (niedobór u około 39 procent badanych). Specjaliści sugerują, że może to mieć związek z częstszym zażywaniem suplementów i coraz lepszą świadomością zalet dobrej diety. Profil lipidowy dotychczas przebadano około 4000 mieszkańców regionu. U około 46 procent badanych stwierdzono za niski poziom cholesterolu HDL, czyli dobrego cholesterolu, którego odpowiedni poziom oznacza niższe ryzyko zawału lub udaru mózgu. Z kolei u około 48 procent badanych poziom cholesterolu LDL był niestety powyżej normy. A ten „zły cholesterol”, jego wysoki poziom to wyższe ryzyko chorób układu krążenia. Dla pacjentów, to mogą być, jak wspomniałem, konkretne wskazówki co do trybu życia, dla samorządów np. zachęta by aktywizować lokalną społeczność na przykład do uprawiania sportu, przebywania na świeżym powietrzu. Bo taka aktywność ma pozytywny wpływ zarówno na nasz cholesterol czy poziom „witaminy słońca”.
Czy samorządy mogą zapraszać do siebie diagnostów RCNT by przeprowadzili wśród ich pacjentów takie badania?
Krzysztof Ołownia: Gminy czy też instytucje, które byłyby zainteresowane przeprowadzeniem takich darmowych badań dla swoich mieszkańców czy podopiecznych, powinny kontaktować się z RCNT pod numerem telefonu +41 343 40 50.
Jakie jeszcze działania o obszarze szeroko pojętej medycyny prowadzone są w laboratoriach w Podzamczu?
Krzysztof Ołownia: Przy RCNT od 2014 roku, z przerwą pandemiczną, aktywnie działa Publiczny Bank Komórek Macierzystych. Prowadzi on program, którego celem jest pobieranie krwi pępowinowej od mieszkanek regionu i pozyskiwanie z niej komórek macierzystych, które są kluczowe w leczeniu chorób m.in. hematologicznych i onkologicznych. Obecnie z pomocą komórek macierzystych leczy się ponad 80 różnych ciężkich schorzeń m.in. nowotwory hematologiczne (ostre i przewlekłe białaczki), nienowotworowe choroby układu krwiotwórczego, choroby autoimmunologiczne, dziedziczne zaburzenia układu odpornościowego.
Zawierająca komórki macierzyste krew pępowinowa (niegdyś traktowana jako odpad medyczny) pobierana jest zaraz po narodzinach dziecka, z łożyska. Jest to zabieg, który w żaden sposób nie zagraża ani dziecku, ani matce. Następnie krew trafia do RCNT gdzie poddawana jest szeregowi procedur, które z jednej strony zmierzają do wyizolowania komórek macierzystych, a z drugiej określenia czy nadają się one później do wykorzystania i u kogo – chodzi o określenie dokładnego profilu genetycznego potencjalnego biorcy. Cały ten proces jest niezwykle skomplikowany i żmudny, uzyskanie jednej próbki komórek spełniających wszystkie kryteria trwa nawet kilka lat. Obecnie w zasobach Publicznego Banku Komórek Macierzystych RCNT znajduje się około 1376 preparatów komórek macierzystych. W liczbie tej zawarta jest ilość próbek zarówno tych zakwalifikowanych i jak i tych, które zostały przekazane na badania naukowe. Część z nich jest już zgłoszona do bazy Poltransplantu – co oznacza, że czekają na biorcę, którego profil genetyczny będzie odpowiedni. To ważne zastrzeżenie: nasz bank komórek tym różni się od prywatnych, że krew może posłużyć do leczenia każdego pacjenta, bezpłatnie.
Z iloma szpitalami współpracuje RCNT przy pobieraniu krwi pępowinowej?
Krzysztof Ołownia: Obecnie z trzema, to Wojewódzki Szpital Zespolony w Kielcach, Świętokrzyskie Centrum Matki i Noworodka w Kielcach oraz Szpital im. Świętego Aleksandra w Kielcach.
Wiem, że RCNT oprócz badań medycznych ma także ofertę typowo edukacyjną.
Krzysztof Ołownia: Tak, i to na kilku poziomach. Jesteśmy na przykład patronem klas o profilu biologiczno-chemicznym w liceach ogólnokształcących w Opatowie, Końskich czy Kielcach. Współpraca między szkołą, a RCNT zakłada m.in. udział uczniów w zajęciach edukacyjnych prowadzonych na terenie RCNT (w laboratoriach, w Centrum Nauki Leonardo da Vinci, w Dworze Starostów Chęcińskich); udział uczniów w debatach i wydarzeniach poświęconych profilaktyce zdrowotnej, ekologii, ochronie środowiska; uczestnictwo na zasadzie wolontariatu w wydarzeniach organizowanych przez RCNT, odbywanie przez uczniów praktyk w Centrum Nauki w weekendy lub w innym okresie wolnym od zajęć szkolnych. To sposób realizowania naszej misji edukacyjnej, upowszechniania nauk o zdrowiu.
Ale RCNT, ma także ofertę edukacyjną bardziej masową, w Podzamczu działa przecież Centrum Nauki Leonardo da Vinci.
Krzysztof Ołownia: To największe w okolicy Centrum Nauki, w którym można uczyć się bawiąc. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, że to jedyne takie centrum w regionie. Główną atrakcją kompleksu Centrum Nauki Leonardo da Vinci jest interaktywna wystawa zatytułowana „Człowiek niezwykła maszyna”. Jej przewodnią ideą jest pokazanie niepowtarzalnej budowy i możliwości ludzkiego organizmu. Na wystawę składa się kilkadziesiąt interaktywnych eksponatów, dzięki którym można na własne oczy zobaczyć jak jest zbudowany i jak działa np. układ oddechowy, krwionośny, pokarmowy oraz mózg i centralny układ nerwowy. Eksponaty te wymagają aktywności oglądającego: żeby coś się wydarzyło, musi on wcisnąć guzik, przekręcić pokrętło, przestawić dźwignię – „coś” zrobić. Duża część z instalacji odwołuje się również do ludzkiej potrzeby rywalizacji: to gry oparte na zasadzie quizów lub takie, w których możemy współzawodniczyć, sprawdzając równocześnie możliwości swojego ciała lub jego ograniczenia (np. przy kierowaniu pojazdem, wynikające z picia alkoholu czy zażywania narkotyków). Większość eksponatów związanych z możliwościami fizycznymi ciała znajduje w przestrzeni wystawienniczej na I piętrze Centrum. Jest tam m.in. urządzenie, w którym można zmierzyć (i rywalizować między sobą) siłę uścisku dłoni, przekonać się czy potrafimy biegać w kołowrotku (jak chomik… lub astronauta) czy też jak wysoko potrafimy skakać. Na piętrze Centrum da Vinci znajduje się również wystawa pt. „Człowiek – trybik w machinie przyrody”. Ma ona charakter proekologiczny, obrazuje m.in. obieg wody w przyrodzie i jej niedobory w poszczególnych częściach świata, czy przybliża sposoby i wyjaśnia sensowność segregacji odpadów.
W przestrzeni Centrum da Vinci zainteresowani znajdą również instalacje i eksponaty związane z jego patronem – genialnym włoskim wynalazcą i artystą. To m.in. kopie maszyn opracowanych przez słynnego renesansowego wizjonera, zagadki i łamigłówki odnoszące się do jego twórczości.
Czyli łączycie zdobycze współczesnej nauki z historią?
Krzysztof Ołownia: Całe Podzamcze jest mocno w historii osadzone. Na terenach RCNT znajduje się Dwór Starostów Chęcińskich – położony na niewielkim skalnym wzniesieniu i drobiazgowo odrestaurowany XVII-wieczny dworek, z wnętrzami zaaranżowanymi w stylu baroku. Dworek można zwiedzać w towarzystwie przewodnika, ubranego po sarmacku, który opowiada o historii tego miejsca, jego powiązaniach z m.in. królem Janem III Sobieskim oraz królową Marysieńką. Do kompleksu starościńskiego należy również malowniczy staw przed frontem dworu oraz pieczołowicie urządzony Ogród Włoski leżący za dworkiem. To ulubiona sceneria nowożeńców, którzy chcą zrobić sobie pamiątkowe zdjęcie. To także wspaniałe miejsce spaceru oraz wypoczynku dla tych, którzy chcą oderwać się od zgiełku codzienności. Ogród kończy się monumentalną bramą triumfalną, według legend wzniesioną dla uczczenia króla wracającego z odsieczy wiedeńskiej. Obecnie brama niestety wyłączona jest ze zwiedzania, musi przejść w najbliższym czasie gruntowną renowację. O ile Ogród Włoski pomyślany jest jako miejsce relaksu i wyciszenia, a tyle sąsiadujące z nim Ogrody Doświadczeń są przeznaczone do typowo aktywnego wypoczynku. Zwiedzający mają tu możliwość skorzystania z szeregu instalacji pokazujących fizyczne zjawiska (np. rowery produkujące energię, ruchome tarcze wywołujące omamy wzrokowe), ale także z siłowni pod gołym niebem, oraz placów zabaw z huśtawkami, karuzelami czy piaskownicami dla najmłodszych. Ta część kompleksu jest często wybierana przez zwiedzających na miejsce rodzinnych pikników – na kocu rozłożonym na miękkiej trawie.
Na zaliczenie wszystkich tych atrakcji potrzeba chyba kilku godzin?
Krzysztof Ołownia: Ja radziłbym zarezerwować sobie cały dzień, a może nawet dwa lub trzy. Podzamcze, z pełną infrastrukturą turystyczną, w więc m.in. hotelem i dobrą restauracją może być dobrą bazą wypadową do odwiedzenia takich miejsc jak Chęciny z królewskim średniowiecznym zamkiem, Tokarni w której znajduje się jeden z największych w Polsce skansen – park etnograficzny, czy sławnej z form krasowych Jaskini Raj. Wszystkie one znajdują się w odległości zaledwie kilku kilometrów od Podzamcza.
Brzmi rzeczywiście interesująco.
Krzysztof Ołownia: Bo taka jest nasza oferta. Zapraszamy wszystkich by się o tym przekonali.
Dziękuję za rozmowę
