Redakcja: Według badań, problem z prawidłową wymową ma 41% trzylatków i 50 % czterolatków. W przypadku starszych dzieci jest jeszcze gorzej, problem dotyka bowiem 75 % pięciolatków i 78 % sześciolatków. Co leży u podstaw tego zjawiska?
Iwona Bednarska: Niestety, to prawda, bardzo dużo dzieci obecnie ma problemy z prawidłową wymową. Jest to spowodowane między innymi tym, że zapracowani rodzice nie mają czasu na rozmowy i zabawy z własnymi pociechami. Większość czasu dzieci spędzają przed telewizorem, laptopem czy z telefonem, a to niekorzystnie wpływa na ich rozwój. To ruch, zabawa oraz rozmowy, czytanie bajek wpływają na rozwój naszej mowy.
R: W jakim wieku dziecko powinno zacząć mówić?
I.B: Większość dzieci zaczyna mówić mniej więcej, gdy kończy roczek, ale już 2-miesięczne dziecko zaczyna głużyć, półroczne – powinno gaworzyć, czyli wypowiadać pojedyncze sylaby. W okolicy pierwszego roku dzieci mówią już pierwsze proste wyrazy takie jak „mama”, „tata”, „baba”. Natomiast w drugim roku życia słownik dziecka poszerza się już błyskawicznie, potrafi budować już pierwsze krótkie zdania.
R: Jakie są najczęstsze przyczyny wad wymowy u dzieci?
I.B: Do najczęstszych przyczyn wad wymowy występujących u dzieci możemy zaliczyć: nieprawidłową budowę aparatu artykulacyjnego, małą sprawność narządów mowy, szczególnie języka i warg, skrócone wędzidełko podjęzykowe, problem z prawidłowym oddychaniem spowodowane przewlekłymi przeziębieniami, przerostem trzeciego migdałka czy też skrzywieniem przegrody nosowej, co uniemożliwia oddychanie przez nos i strumień powietrza wychodzi ustami. Inną przyczyną wady wymowy może być zbyt długie ssanie smoczka i butelki, wady zgryzu, niedosłuch, zaburzenie słuchu fonematycznego czy też naśladowanie nieprawidłowych wzorców mowy z otoczenia, w którym rośnie i rozwija się dziecko.
R: Podobno chłopcy później zaczynają mówić?
I.B: Nie, to mit. Nie ma znaczenia czy to chłopiec czy dziewczynka. U wszystkich dzieci mowa powinna rozwijać się w tym samym okresie.
R: Czy to, że dziecko korzysta ze smoczka może mieć wpływ na problemy z mową?
I.B: Tak, rzeczywiście jeżeli dziecko zbyt długo korzysta ze smoczka, może to mieć decydujący wpływ na rozwój mowy. Ssanie smoczka likwidujemy przed ukończeniem pierwszego roku życia dziecka. Jeżeli nie zwalczy się tego nawyku przed drugim rokiem życia, wada zgryzu i wada wymowy jest zazwyczaj nie do uniknięcia.
R: Jeśli dziecko nie gaworzy, czy to znak, że powinniśmy pójść z nim do specjalisty?
I.B: Jeżeli dziecko nie gaworzy należy skonsultować się ze specjalistą. Brak gaworzenia u dziecka może wskazywać na problemy ze słuchem lub aparatem mowy, zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodka układu nerwowego, jak również mieć związek ze środowiskiem wychowawczym. Otoczenie, w którym dziecko przebywa ma bowiem duży wpływ na kształtowanie mowy dziecka. Ważne jest, aby rodzice uważnie obserwowali swojego malucha i w razie niepokojących sygnałów podjęli odpowiednie działania. Jeżeli dziecko mimo upływu 9 miesięcy nadal nie gaworzy, to znak, że może mieć wadę narządów słuchu lub mowy, które wymagają specjalistycznego leczenia. W tym wypadku konieczna będzie wizyta u logopedy, który dokładnie zdiagnozuje problem i w razie potrzeby zaleci odpowiednią terapię.
R: A co kiedy dziecko sepleni?
I.B: Seplenienie to wada wymowy, która polega na zniekształceniu, omijaniu lub zastępowaniu głosek szeregów detalizowanych. W zależności od rodzaju wady, występuje niewłaściwa wymowa jednej, kilku lub nawet wszystkich głosek. Należy udać się do specjalisty, aby sprawdził co jest przyczyną seplenienia, gdyż może to być zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, zbyt słabe napięcie mięśniowe w obrębie narządów mowy, czy może występowanie trzeciego migdałka.
R: A co jeśli dziecko dobrze słyszy, ale mniej mówi niż rówieśnicy, zniekształca wyrazy, ma problemy z płynną mową?
I.B: To może wynikać z kilku kwestii. Pierwszą przyczyną może być zaburzenie słuchu po przebytych infekcjach. Inną przyczyną może być wpływ środowiska, w którym dziecko się wychowuje. Również sytuacje emocjonalne, których dziecko doświadczyło w swoim życiu. Istotną przyczyną może być również nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego, wady wrodzone, jak rozszczep podniebienia czy wargi, opóźnione dojrzewanie układu nerwowego, bądź uszkodzenie obszaru mózgu odpowiedzialnego za mowę. Jeśli logopeda oceni motorykę aparatu artykulacyjnego i okaże się, że dziecko słyszy prawidłowo, wtedy prosimy o pomoc psychologa, aby określił rozwój psychoruchowy dziecka. Przy problemach z niezgrabnością i słabą koordynacją ruchową warto skonsultować się z neurologiem.
R: Czy to, że dzieci spędzają coraz więcej czasu przed laptopami, czy komputerami ma wpływ na problemy z mową?
I.B: Niestety tak, to prawda. Kontakt dziecka z telewizją, telefonem rozpoczyna się bardzo wcześnie, a każda godzina spędzona w obecności włączonego telewizora oznacza, że rodzice mniej mówią do swoich małych dzieci, a te w rezultacie rzadziej gaworzą i później uczą się mówić. Za naukę odpowiedzialna jest lewa półkula mózgu. Szybko zmieniające się obrazy telewizyjne, aktywują prawą półkulę, jednocześnie hamując, rozwój lewej, co skutkuje zaburzeniami w rozwoju języka. Nadmierne korzystanie z telewizji czy telefonu wywołuje schematyczne i stereotypowe zachowania, niewymagające myślenia i analizowania przyczynowo-skutkowego.
R: Jak powinna wyglądać profilaktyka logopedyczna? Czy rodzice mogą sami zapobiec wadom wymowy u dzieci?
I.B: Bardzo ważna jest profilaktyka logopedyczna. Dzięki niej możemy pomóc dzieciom , które mają problem z wymową. Istotą profilaktyki jest prowadzenie ćwiczeń usprawniających mięśnie artykulatorów czyli połączenie małej motoryki: języka, warg, żuchwy oraz ćwiczeń obejmujących ruchy całego ciała czyli dużej motoryki: ręce, nogi, tułów. Ważne jest, aby w profilaktyce aktywną rolę odgrywali rodzice, którzy powinni wspierać swoje dziecko w jego pracy oraz sami zaangażowali się w te działania.
R: A co gdy do problemów logopedycznych dochodzą te z niezgrabnością i słabą koordynacją ruchową?
I.B: Jak już wcześniej zaznaczyłam, istotną rolę w rozwoju mowy, odgrywa koordynacja ruchowa dzieci. Zaburzenia w sferze sensorycznej wpływają negatywnie na rozwój zręczności manualnej czy zręczności całego ciała. Przejawia się to w zaburzeniach lateralizacji oraz orientacji przestrzennej. U dzieci z niezręcznością manualną utrzymuje się nadmierne lub małe napięcie mięśniowe (stąd mała precyzja), silne przyciskanie i kurczowe trzymanie ołówka, częste współruchy języka, dłoni; zaburzona szybkość ruchów dłoni i palców, która jest przyczyną trudności w majsterkowaniu, wycinaniu, szyciu, zapinaniu, guzików itp.; niewłaściwa koordynacja wzrokowo-ruchowa, przejawiająca się trudnościami w rysowaniu, pisaniu.
R: Co daje trening z logopedą?
I.B: Współczesny logopeda uczy nie tylko prawidłowej wymowy, ale również właściwej komunikacji. Pracuje z pacjentem nad poprawnością fonetyczną i gramatyczną, logicznym budowaniem wypowiedzi i ogólną sprawnością komunikacyjną. Logopeda to nie tylko terapeuta od wad wymowy. Pomaga namierzyć i usunąć bariery w komunikacji językowej, które mogą zaburzać rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny dziecka.
R: Co daje trening z logopedą?
I.B: Podstawowym środowiskiem kształtowania mowy dziecka jest rodzina. Rodzice, już od momentu narodzin dziecka mogą zapewnić maluchowi optymalne warunki do prawidłowego, harmonijnego rozwoju mowy. Są pierwszym i najważniejszym wzorem wymowy, który malec będzie próbował naśladować. Oto główne zasady, dzięki którym rodzic może uchronić dziecko przed wadami wymowy:należy mówić do dziecka od pierwszych dni jego życia – spokojnym głosem, powoli i wyraźnie. Wszystkie mamy powinny pamiętać, że karmienie piersią jest najbardziej naturalną formą profilaktyki logopedycznej, która zapewni dziecku prawidłowy rozwój narządów artykulacyjnych oraz nauczy poprawnego oddychania i połykania. Należy unikać podawania dziecku smoczka; zwracać uwagę, by nie ssało palca oraz oddychało nosem w czasie snu. Obserwować, czy reaguje na dźwięki z otoczenia. Kiedy dziecko zacznie mówić, słuchać uważnie. Odpowiadać na pytania cierpliwie i wyczerpująco. Mówić wyraźnie, używając zrozumiałego i prostego języka. Unikać zdrobnień i spieszczeń. Śpiewać wspólnie z dzieckiem. Śpiewanie piosenek wpływa na pogłębienie oddechu, aktywniejsze działanie przepony oraz wzmocnienie narządu głosowego. Treść piosenek rozwija wyobraźnię i zainteresowania malucha, wzbogaca jego słownictwo, pomaga w doskonaleniu wymowy i sprzyja koncentracji uwagi. Opowiadaj i czytaj maluchowi bajki, ucz krótkich wierszyków oraz wyliczanek na pamięć.
R: Dziękujemy za rozmowę.
I.B: Dziękuję.
