Zgodnie z informacjami zawartymi w Wystąpieniu Pokontrolnym Najwyższej Izby Kontroli (I/22/008 Zapewnienie dostaw ciepła dla odbiorców ciepła systemowego w województwie świętokrzyskim) z 2022 roku Miejska Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Ostrowcu Świętokrzyskim dopuściła się nieprawidłowości.
Zakres kontroli obejmował: planowanie działań w celu zagwarantowania dostaw ciepła dla odbiorców ciepła systemowego na sezon grzewczy 2022/2023. i Realizację działań zmierzających do zapewnienia dostaw ciepła dla odbiorców ciepła systemowego na sezon grzewczy 2022/2023.
Kontrola obejmowała okres od 1 stycznia 2022 r. do dnia zakończenia czynności kontrolnych, z wykorzystaniem dowodów sporządzonych przed tym okresem.
Jak czytamy w Wystąpieniu Pokontrolnym NIK-u „Zarząd Spółki, reagując na kryzysową sytuację na rynku paliw, prawidłowo zaplanował działania w celu zagwarantowania dostaw ciepła systemowego dla odbiorców w sezonie grzewczym 2022/2023. Podjęte czynności polegające na poszukiwaniu dostawców miału węglowego w ramach procedury przetargowej oraz zawarciu umów ramowych, w tym z dostawcami z poprzedniego sezonu były alternatywne, zapewniały wariantowość i pozwalały elastycznie reagować na dynamiczne zmiany rynku. W ich wyniku Zarząd zawarł umowy z dostawcami, w których zabezpieczył interesy Spółki. Sporządzony przez MEC w ramach planowania Program pracy sieci ciepłowniczej na rok 2022/2023 (dalej: Program pracy) nie został opracowany co najmniej na dwa miesiące przed rozpoczęciem sezonu grzewczego oraz nie zawierał wszystkich obowiązkowych elementów, co było niezgodne z § 16 ust. 2 pkt 1 i § 17 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 15 stycznia 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemów ciepłowniczych.
Zarząd Spółki zrealizował działania zmierzające do zapewnienia ciągłości dostaw ciepła dla odbiorców. W ich rezultacie zakontraktował dostawy miału węglowego na poziomie niemal 95% planowanego zapotrzebowania. Jednak wybór dostawców i zawarcie umów w każdym z sześciu przypadków został przeprowadzony z pominięciem Procedury postępowania (dalej: Procedura), stanowiącej załącznik do uchwały Zarządu nr 5/2021 z 15 marca 2021 r., co nie zapewniało, że środki zostały wydatkowane w sposób oszczędny, zgodnie z art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych4 (dalej: uofp).
Zarząd Spółki zapewnił także właściwe warunki do składowania zapasów. Niemniej jednak trudna sytuacja finansowa MEC spowodowała, że pomimo zakontraktowania odpowiedniej ilości surowca, zapasy na koniec listopada 2022 r. były niższe niż w analogicznym okresie 2019 r. aż o ponad 50%. Spółka utrzymywała niższy od wymaganego stan zapasów miału węglowego w każdym miesiącu I kwartału 2022 r. Pomimo tego Zarząd MEC nie poinformował Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: Prezes URE) o terminie uzupełnienia tych zapasów, co stanowiło naruszenie art. 10 ust. 1e pkt 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne. Zarząd nie wystąpił również z wnioskiem o wskazanie terminu na ich uzupełnienie, co było niezgodne z art. 10 ust. 1d ww. ustawy. Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie niepodjęcie przez Zarząd Spółki postępowań reklamacyjnych wobec dostawców miału węglowego w przypadkach, w których surowiec nie spełniał norm jakości. Zarząd nie skorzystał z możliwości zabezpieczenia interesów MEC, choć miał takie uprawnienia na podstawie § 5 ust. 3 umów zawartych z tymi dostawcami. Zarząd MEC nie podjął ponadto wystarczających działań w celu wyegzekwowania dla części dostaw świadectw jakości miału węglowego, pomimo tego, że art. 6c ust. 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (dalej: ustawa o kontroli jakości) nakładał na przedsiębiorcę wprowadzającego do obrotu paliwo stałe obowiązek przekazania każdemu podmiotowi, który je nabywa kopii tego świadectwa.
Wnioskując o zmianę taryf dla ciepła Zarząd Spółki składał rzetelne dokumenty i informacje, a wszystkie wnioski złożone w 2022 r. zostały zaakceptowane przez Prezesa URE.
Jakie konkretnie nieprawidłowości stwierdziła Najwyższa Izba Kontroli?
- MEC zawarł sześć umów na dostawy miału węglowego bez stosowania obowiązującej w Spółce procedury wewnętrznej, co stanowiło naruszenie pkt III.3 Procedury, zgodnie z którym zamówienia na zakup miału węglowego mogły być udzielone wyłącznie dostawcy wybranemu zgodnie z tą procedurą. Bez stosowania ww. zasad Spółka w kwietniu 2022 r. podpisała trzy umowy ramowe na dostawy miału węglowego z TRANS-Z, TTHO i PGE, a w czerwcu 2022 r., po wygraniu licytacji, zawarła z PGG trzy aukcyjne umowy sprzedaży, na podstawie których zakontraktowała miał węglowy. Dostrzegając intencję kontrolowanego, którego działania ukierunkowane były na zapewnienie ciągłości dostaw ciepła, Najwyższa Izba Kontroli zauważa jednocześnie, że sposób wydatkowania przez Zarząd Spółki środków publicznych naruszał obowiązek określony w art. 44 ust. 3 pkt 1 uofp, zgodnie z którym wydatki powinny być ponoszone w sposób oszczędny z zachowaniem zasad uzyskiwania 23 najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów.
- W piśmie ze stycznia 2022 r., informującym Prezesa URE o obniżeniu stanu zapasów miału węglowego na 31 grudnia 2021 r., Prezes i Wiceprezes Zarządu Spółki nie wskazali terminu uzupełnienia tych zapasów, czym naruszyli art. 10 ust. 1e pkt 2 ustawy Prawo energetyczne. Najwyższa Izba Kontroli zauważyła, że w ww. przepisie prawa sformułowany został wymóg zobowiązujący do wskazania konkretnego terminu, czego Zarząd Spółki nie dopełnił.
- Zarząd Spółki nie wystąpił do Prezesa URE z pisemnym wnioskiem o wskazanie w drodze decyzji dłuższego terminu na uzupełnienie zapasów miału węglowego do wymaganej wielkości, czym naruszył do art. 10 ust. 1d ustawy Prawo energetyczne, zgodnie z którym przedsiębiorstwo energetyczne powinno taki wniosek złożyć nie później niż na 30 dni przed upływem terminu, w którym to przedsiębiorstwo energetyczne obowiązane do uzupełnienia zapasów, w terminie nie dłuższym niż dwa miesiące od ostatniego dnia miesiąca, w którym rozpoczęto ich obniżanie. Wniosek powinien był zawierać szczegółowe uzasadnienie i harmonogram uzupełnienia zapasów i należało go złożyć w przypadku gdy uzupełnienie zapasów paliw, z przyczyn niezależnych od przedsiębiorstwa energetycznego, nie było możliwe w terminie, o którym mowa w ust. 1b ustawy Prawo energetyczne.
- Zarząd Spółki nie egzekwował świadectw jakości miału węglowego dla żadnej z dostaw zrealizowanych przez TTHO, co było działaniem nierzetelnym. Stosownie do art. 6c ust. 1 ustawy o kontroli jakości obowiązkiem przedsiębiorcy w momencie wprowadzania do obrotu paliwa stałego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 4a lit. a i b, jest wystawianie dokumentu potwierdzającego spełnienie przez paliwo stałe wymagań jakościowych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 3a ust. 2, zwanego świadectwem jakości. Zgodnie z art. 6c ust. 2 ustawy o kontroli jakości, kopia tego świadectwa poświadczona za zgodność z oryginałem przez przedsiębiorcę wprowadzającego do obrotu paliwo stałe jest przekazywana każdemu podmiotowi, który nabywa paliwo stałe. Stosownie do art. 7 ust. 7a pkt 5 tej ustawy zabrania się wprowadzania do obrotu paliw stałych, dla których nie wystawiono wymaganego świadectwa jakości. Zamiast ww. świadectw jakości Zarząd Spółki akceptował przedkładane przez tego dostawcę raporty z badań, analizy paliw, sprawozdania z badań oraz certyfikaty 24 jakości, które były sporządzone niezgodnie z wzorem stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Energii z dnia 27 września 2018 r. w sprawie wzoru świadectwa jakości paliw stałych32 oraz nie zawierały wszystkich obowiązkowych elementów wskazanych w art. 6d ustawy o kontroli jakości, w tym m.in: numeru identyfikacji podatkowej (NIP) przedsiębiorcy wystawiającego świadectwo jakości oraz numeru identyfikacyjnego w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON), jeżeli został nadany, informacji o wymaganiach jakościowych dla paliwa stałego, dla którego jest wystawiane świadectwo jakości, określonych w przepisach, oświadczenia przedsiębiorcy wystawiającego świadectwo jakości, że paliwo stałe, dla którego jest wystawiane to świadectwo, spełnia wymagania jakościowe określone w przepisach oraz nie wskazywały wartości wszystkich parametrów paliwa stałego, dla którego jest wystawiane świadectwo jakości.
- Zarząd Spółki, pomimo niższych od wymaganych parametrów jakości miału węglowego, w żadnym przypadku nie wszczął reklamacji, choć był do tego uprawniony na podstawie § 5 ust. 3 umów ramowych, zgodnie z którym w przypadku stwierdzenia niedotrzymania przez dostawcę określonych w umowie parametrów jakościowych w otrzymanej partii węgla miał prawo skierować do dostawcy reklamację. Miał węglowy dostarczony Spółce przez TRANS-Z i TTHO w 54 na 79 dostaw (tj. 68%) nie spełniał – przynajmniej dla jednego parametru – norm jakości określonych w § 2 ust. 1 umów ramowych z 14 kwietnia 2022 r. zawartych z tymi dostawcami, w tym dla: wartości opałowej (norma 20,6 GJ/Mg) – w 13 dostawach (wynik badania: od 20,48 GJ/Mg do 18,52 GJ/Mg); popiołu w stanie roboczym (norma 21%) – w 26 dostawach (wynik badania: od 21,39% do 29,61%); maksymalnej zawartości siarki w stanie roboczym (norma 0,84%) – w 26 dostawach (wynik badania: od 0,86% do 1,15%); maksymalnej zawartości podziarna (norma 34%) – w 22 dostawach (wynik badania: od 34,20% do 40,94%).
Pełna treść wystąpień pokontrolnych Najwyższej Izby Kontroli dostępna jest tutaj:
Przypomnijmy, że o stracie, jaką w 2022 roku wygenerowała Miejska Energetyka Cieplna informowaliśmy w poniższym artykule:
