Niezwykła lekcja historii w praktyce, tak w wielkim skrócie określić można to, co dla zwiedzających i odwiedzających „Krzemionki”przygotowało Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki w Ostrowcu Świętokrzyskim. Neolityczna wioska, pokazy archeologii eksperymentalnej, warsztaty archeologiczne, pracownia obróbki krzemienia, pokaz prymitywnych technik ogniowych, obozowisko łowców, a do tego wykłady tematyczne i projekcja filmów. Każdy mógł znaleźć coś dla siebie. Wśród wystawienniczych stoisk znalazło się także i to z Muzeum Narodowego w Kielcach.
– Mamy unikatową czaszkę, chociażby niedźwiedzia jaskiniowego, niedźwiedzia, który wymarł prawie 300 tysięcy lat temu. Mamy także zęby mamuta. Osoby, które nas odwiedzają, mają okazję poznać naszą ofertę wystawienniczą, ofertę edukacyjną, która jest bardzo bogata, a także dzielimy się z odwiedzającymi nas podczas dzisiejszego dnia mieszkańcami, turystami – różnego rodzaju pamiątkami, gadżetami, które zostały specjalnie na tę imprezę przygotowane. Przedmioty, które tu dzisiaj mamy są bardzo blisko związane z Krzemionkami, jak np. siekiera z krzemienia pasiastego, który najprawdopodobniej został wydobyty w tej kopalni, można zobaczyć jaki typ siekiery wykonywany był z krzemienia, jak one wyglądały. A są to okazy od tych największych, po te miniaturowe siekierki. Można zobaczyć rekonstrukcje siekiery, jak najprawdopodobniej były one używane, jak je oprawiano, mamy grociki z krzemienia pasiastego, a także naczynia, które w tym okresie, kiedy kopalnia w Krzemionkach była eksplorowana, lokalna ludność lepiła. Są to unikatowe naczynia, które prezentujemy. Takie sztandarowe, które ukazują się w różnych publikacjach naukowych, a które na co dzień nie są udostępniane i eksponowane na wystawie. Chcieliśmy odtworzyć i przybliżyć uczestnikom pikniku, jak wyglądało życie w tych czasach i jakie naczynia wykonywano przez ludność – wyjaśniała, Beata Polit, kierownik działu archeologii w Muzeum Narodowym w Kielcach.
Ale to nie jedyna ciekawostka weekendowej imprezy. Co wspólnego mają Krzemionki z Winnicą Terra, koło Opatowa, która podczas Krzemionkowskich Spotkań prezentowała swoje produkty. Okazuje się, że bardzo dużo.
– Gdy przygotowywaliśmy winnicę pod nasadzenia, musieliśmy wzruszyć ziemię dość mocno, spulchnić ją. Okazało się, że wyszło bardzo dużo krzemienia, mnóstwo starych fragmentów naczyń. Nie wyglądało to na rzeczy przedwojenne. Na początku nas to nie zdziwiło, gdyż w miejscu, gdzie zaczęła powstawać winnica funkcjonowały trzy gospodarstwa. Myśleliśmy, że ktoś może coś zostawił, zgubił. Ale było tego trochę za dużo. Tu z pomocą przyszedł internet. Okazało się, że w Malicach kiedyś były wykopaliska archeologiczne, zadzwoniliśmy do archeologów, przyjechali z Sandomierza. Zabrali krzemień, zabrali fragmenty naczyń, a później po dwóch miesiącach przyjechali i powiedzieli, że na samym szczycie, gdzie właśnie to znaleźliśmy, są fragmenty osady sprzed 6 tysięcy lat. To co wykopaliśmy, to są naczynia kultury malickiej, która tam bytowała. Słynęli z tego, że zanim wypalili w piecach naczynia gliniane, zdobili je, odciskali na nich sznurki, nazywa się to kulturą naczyń sznurowych. Wykorzystaliśmy te wzory przy zdobieniu etykiet na nasze wina. Takich znalezisk w okolicy jest bardzo dużo. Zrobiliśmy zdjęcia, zrobiliśmy taką tablicę informacyjną, z krótkim opisem. Widać te naczynia, wzory, które tam są, widać krzemienie. A ponieważ mamy wspólne korzenie z Krzemionkami, zostaliśmy zaproszeni na piknik. Co ciekawe na terenie winnicy trafił się też jeden krzemień sieciechowski, z drugiej strony Wisły, za Annopolem, pokazuje to, że już wtedy kwitł handel, a ludzie się wymieniali tym, co zdobyli – tłumaczy Maciej Glinka, z Terra Winnica Smaku z Malic Kościelnych, koło Opatowa.
Podczas rodzinnego pikniku, bo spotkania utrzymane są właśnie w takim klimacie, można było także dowiedzieć się, jak wyglądało pierwotne jedzenie. Zboża, które uprawiano w tamtym okresie to: jęczmień, pszenica, żyto i bardzo mało owsa. Do tego dochodziły jeszcze takie rośliny, jak: groch, soczewica, ciecierzyca, len, komosa – dziś jako chwast, konopie, proso. Niektóre takie jak warzywa rosną dziś dziko, jako chwasty: dzika marchew, którą używano w kuchni, barszcz, z której robiono zupę barszcz, ale jej liście i łodygi kiszono. Rośnie do dzisiaj, stosowana jest w dawnych Republikach Radzieckich. Woda służyła jako piwo, posiekany barszcz jako kapusta faszerowana. Komosa, która nie przypomina brokuła, ale po ugotowaniu, go zastępowała. Liście komosy smażone były również jak szpinak. Wykorzystywano topinambur, słonecznik bulwiasty, albo owoce dębu, które po odpowiedniej obróbce nadawały się do jedzenia. Wykonywano też narzędzia, które usprawniały pracę, jak sierp zrobiony z połowy żuchwy barana lub jelenia, czy gałęzi drzewa, w której nacinało się rowki, wpuszczono w nie żywicę, w którą zatapiano kawałeczki krzemienia.
W ramach pokazów specjalnych Drużyna Wojów Wiślańskich „Krak” zaprezentowało pochówek rytualny kultury amfor kulistych. Można było dowiedzieć się w jaki sposób pozyskiwana była kiedyś sól, z czego i jak wytwarzano narzędzia do pracy.
– Człowiek nie może żyć bez soli, a jesteśmy w osadzie neolitycznej, czyli w osadzie o charakterze rolniczym. Ludność mogła przejść z trybu łowieckiego, zbierackiego na tryb osiadły. Ceramika umożliwiała magazynowanie pokarmów. Wtedy ludzie zaczęli porządkować świat, zakładać pola, dieta także się zmieniła. Jedzono mąkę, zboża, kaszę. Z mięsa nie dostarczano już tyle soli, ile potrzeba organizmowi ludzkiemu. Bardzo szybko odkryto, że tę sól tam gdzie występują potoki solankowe, można ważyć. To były wyspecjalizowane zakłady. Nie robiono tego w wiosce. W warsztatach produkowano sól, a następnie zaopatrywano wioskę i handlowano ją – tłumaczył Jakub Maciąg, rekonstruktor.
Ważną częścią tegorocznej imprezy była także sesja popularnonaukowa „Droga Krzemionek do UNESCO”. Do udziału w przedsięwzięciu zaproszono autorów wniosku o wpis „Krzemionkowskiego regionu prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego” na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz osoby wspierające muzeum w procesie nominacyjnym.
Tylko od momentu wpisu w lipcu, do połowy sierpnia, Krzemionki odwiedziło 16 tys. ludzi. To świetny prognostyk na przyszłość.
Przypomnijmy za materiałami zgromadzonymi przez Centrum Krajoznawczo-Historyczne im. Mieczysława Radwana w Ostrowcu Świętokrzyskim, że w 1922 r. prace terenowe w rejonie Gór Świętokrzyskich prowadził 34-letni Jan Samsonowicz, geolog, urodzony w Klimkiewiczowie, który miał sporządzić mapy geologicznej powiatu opatowskiego. Jako geolog Jan Samsonowicz szczególną uwagę zwracał na łomy, odsłonięcia, studnie, które pozwalały zapoznać się z głębszymi pokładami skorupy ziemskiej. W lipcu 1922 r. penetrował teren położony na lewym brzegu rzeki Kamiennej. We wsi Magonie, miejscowi chłopi trudniący się wydobywaniem wapienia do produkcji wapna budowlanego, pokazali mu dziwne nory, w których znajdywali kawałki poroży oraz kamienne narzędzia. Jan Samsonowicz spenetrował kilka takich podziemnych wyrobisk, a następnie ruszył w kierunku wsi Krzemionki. Jego uwagę zwrócił teren „usłany gęsto dołkami”. W łomach przyjrzał się wyrobiskom i szybom kopalni. Zwiedził także podziemne chodniki. Zebrał znajdujące się w nich narzędzia z rogu i tłuk kamienny. Dokonał pomiarów głębokości i średnicy szybów oraz wysokości i szerokości chodników i filarów. Podczas penetracji kopalni zauważył węgle drzewne, które świadczyły o sposobie oświetlania ich łuczywami. Stwierdził, że surowcem, który wydobywano z tych kopalń był krzemień, występujący wśród wapieni. Tego dnia przebył trasę 19 km, prowadząc notatnik terenowy. Dzięki zapisanym w nim informacjom można odtworzyć trasę jego wędrówki i kolejne etapy odkrywania kopalni. Działo się to w środę 19 lipca 1922 r. Pod koniec dnia Jan Samsonowicz miał już pewności, że kopalnie, które odkrył w godzinach przedpołudniowych, pochodzą z epoki kamienia.
Jak pisze Waldemar Ryszard Brociek, w książce poświęconej życiu i działalności profesora Jana Samsonowicza:
– Od tego pamiętnego dnia wszystko się zmieniło. Kopalnie w Krzemionkach stały się obiektem naukowych badań i troski wielu pokoleń archeologów, geologów i przyrodników polskich. Dziś jest tam rezerwat archeologiczno-przyrodniczy z podziemną trasą turystyczną, gdzie można zapoznać się ze sposobami wydobywania krzemienia z warstw wapieni jurajskich przez pierwotnych mieszkańców tych terenów.
– Działania mojego Ojca miały przynajmniej dwojakie znaczenie. Niewątpliwie stanowiły przykład właściwie prowadzonych badań podstawowych, poznawczych, wzbogacających naszą wiedzę o przeszłości. Należały także do tych, które określane są jako stosowane mające znaczenie dla praktyki, dla gospodarki. Nie sądził on, co często podkreślał, by istniała jakakolwiek sprzeczność między tymi dwoma dziedzinami wiedzy. Co więcej uważał, że bez podstaw teoretycznych wdrożenia nie mają przyszłości, że ludzie nie będą mogli sprostać nowym, powstającym wymaganiom. Uważał także, a była to opinia często powtarzana, że państwo, społeczeństwo, naród, nie mogą istnieć bez rozwoju badań podstawowych, warunkujących nie tylko dostarczanie nowej wiedzy lecz także rozwijających ludzkie umysły. Było to przekonanie ważne, w których mieściła się także idea roli inteligencji w kształtowaniu wspólnoty Polaków, idea powstała i utrwalona w burzliwych historycznie czasach jego życia – tak o swoim ojcu pisze profesor Henryk Samsonowicz, dr habilitowany z Uniwersytety Warszawskiego.
Foto galeria: Łukasz Grudniewski/naOSTRO.info
