„… A nad grobem jego, staraniem gimnazjum państwowego, wzniesiono pomnik!”

Historia Święta Wojska Polskiego, czyli Święta Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej sięga okresu międzywojennego.

– Od roku 1923, 15 sierpnia obchodzony było Święto Żołnierza. Święto to obchodzone było w całym okresie międzywojennym, ale także podczas II Wojny Światowej wśród żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. To święto było również bardzo krótko obchodzone po II Wojnie Światowej do 1947 roku. Potem zaniechano obchodów. Komuniści ustanowili Dzień Wojska Polskiego, który obchodzono 12 października na pamiątkę chrztu bojowego I Dywizji Piechoty imienia Tadeusza Kościuszki w bitwie pod Lenino. W roku 1992 Sejm ustawą przywrócił obchody Święta Wojska Polskiego właśnie 15 sierpnia. Po tej długiej przerwie znowu Wojsko Polskie, żołnierze polscy mogą obchodzić swoje święto 15 sierpnia. Niestety ani w dzisiejszej homilii, podczas uroczystej Mszy Świętej w kościele pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła w Ostrowcu Świętokrzyskim,  ani przy pomniku na cmentarzu przy ulicy Denkowskiej, a były to dwa punkty ostrowieckich obchodów Święta Wojska Polskiego nie było nawet jednego zdania o osobach, które upamiętnia ten pomnik, czyli o kilku harcerzach, uczniach ostrowieckich szkół, którzy w 1920 roku wyruszyli na wojnę polsko-bolszewicką i stracili tam życie – przypomina Monika Bryła-Mazurkiewicz,  prezes Centrum Krajoznawczo-Historycznego imienia profesora Mieczysława Radwana w Ostrowcu Św. 

3 lipca 1920 roku generał Józef Haller, przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego, wydał rozkaz numer 32, skierowany do wszystkich drużyn, że ojczyzna znajduje się w potrzebie. Apelował do młodych ludzi, że każdy musi wydobyć z siebie jak największy wysiłek, żeby wyzwolić nasz kraj:

– Do wszystkich drużyn! Ojczyzna w potrzebie!

Harcerz rozumie, czego Ojczyzna od niego wymaga i to wykonuje. Ojczyzna najpierw, własna osoba później.

Dajmy przykład wiernej służby!

Niech każdy wydobędzie z siebie największy wysiłek, niech wyzwoli najwyższe swoje wartości, ażeby we wspólnym, spotęgowanym wysiłku wszystkich okazała się prawdziwa tężyzna narodu, który chce być wolnym – brzmiał rozkaz Józefa Hallera, generała broni.

Na to hasło odpowiedziała także grupa ostrowieckich harcerzy, którzy byli uczniami ostrowieckich szkół. Jako ochotnicy wstąpili do Wojska Polskiego. Wśród tej grupy było czterech uczniów gimnazjum męskiego, które niedługo potem  przybrało imię Joachima Chreptowicza: Zygmunt Derlikowski, Bolesław Kulczuga, Rusław Szydłowski i  Antoni Życki.  Po kilkunastu tygodniach przyszła wiadomość, że ci młodzi chłopcy, którzy szkolne ławki zamienili na wojskowe okopy, a pióra i zeszyty na broń, stracili życie.   

 

– 1-sza (16-tn) ostrowiecka drużyna im. M. Langiewicza. Lipiec 1920 r. drużyna spędzała właśnie na wycieczce w Tatrach, gdy nadeszło wezwanie do broni. Drużynowym wówczas był ś. p. druh Derlikowski Zygmunt, ucz. VI kł., przybocznym ś. p. druh Szydłowski Rusław, ucz. V-ej kl. Gdy na wycieczce odczytali odezwę Naczelnika Państw a o niebezpieczeństwie, grożącem krajowi, drużynowy Derlikowski rzekł: „Już wracajmy, bo tam nas pewno czekają”. 12 lipca wrócili do Ostrowca, a w 3 dni później cała drużyna ruszyła na punkt zborny do Radomia, aby stamtąd razem z innemi drużynami Chorągwi radomskiej odjechać do Warszawy. Ostrowiacy z I-ej drużyny znaleźli się w 205 p. ochotniczym, 11 p. p. i 24 p. p. W 205 p. byli: ś. p. Derlikowski Zygmunt, ś. p. Szydłowski Rusław, Utnik Marjan, Morawski Stanisław, ś. p. Szczepański Jan, Topolski Józef : w 11 p. p.: Jóźwik Michał, Japek Stanisław, Lodykowski A., Pastuszko Zygmunt, Szczęśniak Juljan, Iwanicki Stefan; w 24 p. p.: Kwieciński Michał, Siejko St. i Ciernia wski Bernard. Polegli: Derlikowski i Szydłowski, drużyrnowy i przyboczny. Padli w bitwie podczas zdobywania 13 fortu pod Grodnem w dn. 25 września 1920, obaj jednego dnia. Szydłowski padł ugodzony w serce, Derlikowski ciężko ranny żył jeszcze dzień. Zwłoki Derlikowskiego przewieziono do Ostrowca, a nad grobem jego, staraniem gim nazjum państwowego, wzniesiono pomnik – czytamy w „Harcerze w bojach 1914-1921” Władysława Nekrasza,  Komendanta Chorągwi Wołyńskiej. 

W Księdze Wspomnień. 90 lat Gimnazjum i Liceum imienia Joachima Chreptowicza w Ostrowcu Świętokrzyskim czytamy zaś:

„W 1920 roku szkoła okryła się żałobą. Sześciu harcerzy – uczniów ochotniczo poszło na front wojny polsko-bolszewickiej. Podczas bitew z Armią Czerwoną zginęli: Zygmunt Derlikowski z klasy VII, Rusław Szydłowski z klasy V, obaj z 205 pułku piechoty, zginęli pod Grodnem 25 września 1920 roku, Bolesław Kulczuga z klasy VII, walczył w I Pułku Strzelców Podhalańskich –  zginął pod Dolinszczanami 17 września 1920, Antoni Życki z klasy V, walczył w VI pułku ułanów – zginął na Wołyniu 13 października 1920 roku. W dniu 2 maja 1923 roku w starym budynku szkolnym została odsłonięta tablica poświęcona pamięci poległych harcerzy. Na początku II Wojny Światowej (po 17.IX.1939 roku) tablice ukryto. Przez 50 lat nie wolno jej było ponownie zawiesić. Dopiero w 1990 roku z okazji 92 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości odsłonięto tablicę już w nowym budynku szkolnym – czytamy.

– Dlatego mnie, jako historyka, ale także jako ostrowczankę „bardzo raził”  fakt, że ani podczas homilii, ani podczas uroczystości na cmentarzu, nikt nie wspomniał o ostrowczanach, którzy brali udział w wojnie polsko-bolszewickiej, o ich śmierci w imię wolnej Polski, a w końcu jest to święto, które do tych wydarzeń nawiązuje. Wystąpienie pana prezydenta Jarosława Górczyńskiego oceniam natomiast jako bardzo upolitycznione i nie na miejscu. Staliśmy przy pomniku, który upamiętnia m.in . uczestników wojny polsko-bolszewickiej, a słuchaliśmy wystąpienia prezydenta na temat jego poglądu na obecną sytuacją polityczną na świecie i w Polsce, czy naszych sojuszów. Nie było lokalnych akcentów. Nie możemy zapominać, że bez lokalnej historii, nie byłoby historii naszego kraju. W mojej ocenie swoim wystąpieniem pan prezydent absolutnie nie wpisał się w dzisiejsze uroczystości. Być może upolitycznianie uroczystości państwowych i kościelnych sprawia, że tak mało mieszkańców decyduje się na uczestnictwo w obchodach. Druga rzecz, która bardzo mnie uderzyła, a o której nie usłyszałam podczas homilii i na cmentarzu, to bardziej szczegółowa  informacja o Bitwie Warszawskiej, dla upamiętnienia której ustanowiono święto 15 sierpnia. Warto byłoby  wspomnieć o generale Tadeuszu Rozwadowskim, który był architektem tego zwycięstwa, autorem planu zwycięskiej Bitwy Warszawskiej, generale Władysławie Sikorskim,  generale  Tadeuszu Piskorze, który pochodził z naszych stron, urodził się w Borze Kunowskim i był w sztabie Naczelnego Wodza. Przede wszystkim jednak  warto było przypomnieć o tych wszystkich  młodych ludziach, którzy zostawili swoje życie, pierwsze miłości, rodzinne domy, szkolne sprawy, aby walczyć o naszą Polskę i którzy oddali za nią życie.  – mówi Monika Bryła-Mazurkiewicz.

Z Zygmuntem Derlikowskim wiąże się też piękna  historia miłosna. Abyśmy dziś mogli żyć w wolnym kraju, idąc na wojnę z bolszewikami, zostawił swoją wielka młodzieńczą  miłość – Bogusławę Januszównę, która była komendantem Drużyny Harcerek imienia Adama Mickiewicza w Ostrowcu Św.

– Kiedy dowiedziała się o jego śmierci, zdecydowała się na życie w samotności. Poświęciła się pracy nauczycielskiej, w okresie międzywojennym również – harcerskiej. Wojna zniszczyła wiele takich planów, przekreśliła wiele marzeń – wyjaśnia prezes Centrum. 

Podkreśla, że w jej opinii nazywanie Bitwy Warszawskiej „cudem nad Wisłą” nie jest właściwym sformułowaniem.  Cud to bowiem religijne określenie zjawiska lub zdarzenia, którego nie da się racjonalnie wyjaśnić. 

–  To nie był żaden cud, a efekt dużego wysiłku i wyszkolenia ludzi – tłumaczy. 

Dodaje, że warto pamiętać o generalnego Tadeuszu Rozwadowskim, który  wielokrotnie odwiedzał tereny obecnego powiatu ostrowieckiego. 

– To wyjątkowa postać w historii naszego kraju. W roku 2018, kiedy moje Stowarzyszenie było jeszcze w organizacji, zaprosiliśmy pana doktora Mariusza Patelskiego, który jest biografem generała, żeby o tej postaci porozmawiać i żeby upamiętnić 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości.  Generał Tadeusz Rozwadowski jest również tym, który organizował Wojsko Polskie. Na pewno odwiedził Ostrowiec, Częstocice, Bałtów. Warto wspomnieć też Achillesa Ratti, pierwszego nuncjusza w Rzeczypospolitej Polskiej, który nie opuścił Warszawy, gdy sowieci stali już na jej progu, czy generała Tadeusza Piskora, którego upamiętnia tablica, znajdująca się na ścianie kościoła w Kunowie. Myślę, że fantastycznie byłoby gdybyśmy pamiętali o Wincentym Witosie, ówczesnym premierze. Żadne z tych nazwisk dziś niestety nie padło – tłumaczy. 

Podczas uroczystości na cmentarzu przy ulicy Denkowskiej w Ostrowcu Świętokrzyskim głos zabrał Jarosław Górczyński, prezydent Ostrowca Św.

– Dzisiejszy dzień to jedno z najpiękniejszych polskich świąt państwowych. Nie dlatego, że nad nami świeci piękne sierpniowe słońce, ale dlatego, że uroczyście obchodzimy dziś dzień wspaniałego zwycięstwa oręża polskiego.  Bitwa warszawska była spektakularnym sukcesem Wojska Polskiego. Nie tylko obroniliśmy niedawno odzyskaną niepodległość, ale uchroniliśmy osłabiony I Wojną Światową Zachód  Europy przed widmem bolszewizmu. Słusznie, że dumnie celebrujemy ten dzień, przypominając, że tak, to my – Polacy, stawiliśmy skutecznie czoła  wielokrotnie większej sowieckiej armii.  Zwyciężyliśmy pomimo że nasze wojsko uformowane zostało zaledwie dwa lata wcześniej, po odzyskaniu niepodległości. Ostudziliśmy na długie lata zapędy ustroju komunistycznego nad eskalacją w Europie Zachodniej i Środkowo-Wschodniej. Warto o tym pamiętać i przypominać również poza granicami naszego kraju, zwłaszcza, że niestety coraz rzadziej mamy ku temu okoliczności. Polskie położenie geopolityczne jest wyjątkowo trudne.  Jesteśmy łącznikiem pomiędzy Europą, a Euroazją, niejednokrotnie jako naród składaliśmy ofiarę krwi, broniąc zachodniego świata i zachodnich wartości. Wobec tych faktów oraz wyciągając wnioski z naszej trudnej historii, musimy być świadomi, że swoją siłę zbudujemy tylko w oparciu o stabilną wewnętrzną gospodarkę, dobrze wyposażoną, zmodernizowaną w nowoczesnym standardzie armię i silny północnoatlantycki sojusz. Rozumiem, że w czasie pokoju nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, jak ważne jest to dla naszego bezpieczeństwa. jak istotne jest wojsko polskie, jak ważne są realne sojusze i gwarancje niepodległości. Nie każdy zdaje sobie sprawę również, że przed II Wojna Światową nie byliśmy związani sojuszem ze Stanami Zjednoczonymi.  Dziś jest to największa militarna potęga świata i choć gospodarczo toczą rywalizację o pierwszeństwo z Chinami, tak w dziedzinie wojskowości jeszcze przez długie dziesięciolecia nierealne będzie, aby jakiekolwiek państwo osiągnęło poziom amerykańskiej technologii i wyszkolenia – czytał prezydent.

Dodał, że w interesie Polski jest aby nasze wojsko było samodzielne i podobnie jak 100 lat temu potrafiło sprostać każdej próbie. W interesie państwa polskiego jest także utrzymanie wypracowanych sojuszy, zarówno tych o charakterze militarnym, jak i gospodarczym.   

–   Jest dla nas sytuacją skrajnie niebezpieczną, jeżeli zostaniemy z własnej woli pozbawieni jakiegokolwiek wsparcia. Samodzielność i samostanowienie w żaden sposób nie wyklucza partnerstwa i współpracy –  dodał prezydent. 

Pod pomnikiem upamiętniającym bohaterów wojny polsko-bolszewickiej pojawiły się także delegacje: radni z KWW Jarosława Górczyńskiego z miasta i powiatu, asystent posła Prawa i Sprawiedliwości – Andrzeja Kryja,  Krzysztof Wojtachnio, przedstawiciele Klubu Gazety Polskiej, Centrum Krajoznawczo-Historycznego imienia profesora Mieczysława Radwana w Ostrowcu Św., Towarzystwo Wychowanków, Absolwentów i Przyjaciół Liceum imienia Joachima Chreptowicza w Ostrowcu Św., dyrekcja Liceum Ogólnokształcącego imienia Joachima Chreptowicza w Ostrowcu Św., Związek Żołnierzy Wojska Polskiego,  przedstawiciele  Publicznej Szkoły Podstawowej nr 4 im Partyzantów Ziemi Kieleckiej w Ostrowcu Św., pracownicy i uczniowie Niepublicznego Technikum im. Tadeusza Kościuszki w Ostrowcu Św., a także przedstawiciele Nowej Lewicy. 

– Nie ukrywam, że obecność niektórych osób, w tym byłych członków PZPR-u, aktualnie reprezentujących Nową Lewicę,  którzy byli członkami partii, która przez te wszystkie lata w okresie po II Wojnie Światowej robiła wszystko by pamięć o tym wspaniałym zwycięstwie w Bitwie Warszawskiej była usuwana z podręczników historii, puszczona w niepamięć, a którzy dziś pojawili się z kwiatami. Hipokryzja. Zwłaszcza, że jako dziecko przychodziłam pod ten pomnik z moją babcią, potem mamą. Gdzie byli ci, którzy dziś mienią się Nową Lewicą –   pyta Monika Bryła-Mazurkiewicz.